Józef Kałuża

Józef Kałuża
Informacje ogólne
Imię i nazwisko	Józef Ignacy Kałuża
Urodzony	11 lutego 1896, Przemyśl, Polska
Zmarły	11 października 1944, Kraków
Pseudonim	Kowalski
Pozycja	napastnik
Wzrost	166 cm
Waga	68 kg
Wychowanek	RKS Kraków
Kariera w pierwszej drużynie Cracovii
Sezon	Rozgrywki - występy (gole)
1912 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931	tow - 27 (22) a MG - 4 (2), tow - 26 (29) b MG - 3 (2), tow - 14 (15) b.d. tow - 3 (5) tow - 16 (33) tow - 27 (36) b.d. KA - 4 (10) MP - 8 (9), KA - 6 (15) KA - 5 (5) KA - 6 (4) KA - 8 (6) c - MP - 4 (4), KA - 9 (10) d KA - 3 (2) e 1L - 20 (9) 1L - 23 (10) - - a W 1912 brak składów i strzelców 2 meczów (2:5 i 0:0) b  W 1913 brak składów i strzelców 1 meczu (2:1) c W 1924 brak składów 1 meczu (1:2) d W 1926 brak składów 1 meczu (6:1) e W 1927 brak składów 1 meczu (2:2) ponadto brak składu mecz Cracovia - BBSV Bielsko (prawdopodobnie nie odbył się)
↑ 1906-1919 oficjalne i towarzyskie, od 1920 tylko oficjalne mecze
Debiut	1912-04-07 Cracovia - BEAC Budapeszt 5:0
Ostatni mecz	1931-05-25 Cracovia - Wisła Kraków 4:3
Kluby
Lata	Klub	Występy (gole)
1910-1912 1912-1931	RKS Kraków Cracovia	62 (36)
↑ liczba występów i goli w ekstraklasie i mistrzostwach kraju
Reprezentacja narodowa
1921-1930	Polska	20 (8)
j - jesień, w - wiosna

Mistrz Galicji 1913

Mistrz Polski 1921

Józef Ignacy Kałuża urodził się 11 lutego 1896 w Przemyślu, zmarł 11 października 1944 w Krakowie. Najsłynniejszy gracz Cracovii, jeden z legendarnych polskich piłkarzy. Selekcjoner reprezentacji Polski.

Józef Kałuża 1918 r.

Józef Kałuża

Józef Kałuża

karykatura Józefa Kałuży

Biografia

Chociaż urodził się w Przemysłu, jego rodzice przenieśli się do Krakowa gdy muł zaledwie kilka lat i jak się okazało pozostać miał tu już do końca rycia. Był synem zawodowego podoficera armii Austro Węgier. Jego matka Magdalena z rodu Peterów, wychowywała go wraz z jego czterema braćmi. W Krakowie, mimo trudnej sytuacji materialnej ukończył szkołę powszechny, oraz seminarium nauczycielskie. Później rozpoczął pracę jako nauczyciel języka polskiego i śpiewu w szkole powszechnej przy ul. Żółkiewskiego. W szkole tej uczył aż do śmierci. Z piłką nożny zetknął się stosunkowo wcześnie, uprawiając ją na łąkach Podgórza i Błoniach. Już w 1919 roku grał w reprezentacji gimnazjum i w RKS „Czarni”. Dzięki wrodzonemu talentowi w listopadzie 1911 roku wystąpił w KS Cracovia, a w kwietniu 1912 roku wystąpił już w pierwszej drużynie, i odtąd grał w niej już przez cały czas. Po wybuchu pierwszej wojny światowej został wcielony do armii austriackiej, a po jej zakończeniu, i odzyskaniu niepodległości, wrócił do Krakowa, aby kontynuować swoją pracę zawodową i występy w klubie.
W 1923 roku ożenił się z Józefą Dudziak, a w rok później przyszła na świat córka Irena, której odtąd poświęcał wszystkie wolne chwile. Lata dwudzieste to lata jego największej sławy. Występując przez 18 lat w drużynie biało czerwonych, na pozycji środkowego napastnika, rozegrał 408 meczy, zdobywając w sumie 465 bramek w jednym meczu z lotnikiem aż 13!
Dwadzieścia razy występował w barwach Reprezentacji Polaki. Debiutował w Budapeszcie, kiedy Polska przegrała z Węgrami 1:0. Ostatni raz w reprezentacji wystąpił 10 czerwca 1928 w Warszawie podczas meczu Polska - USA 3:3. W reprezentacji strzelił 8 bramek.
Po zakończeniu kariery piłkarskiej Kałuża rozpaczą pracę organizacyjną, najpierw w Cracovii, a następnie, od 1930 roku pełnił funkcję kapitana sportowego w Krakowskim Okręgowym Związku Piłki Nożnej. W okresie tym był również wykładowej na kursach trenerskich. Działalność jego na tym odcinku przyczyniła się do wybrania go na stanowisko kapitana związkowego PZPN. Funkcję tę piastował od 1932 roku do wybuchu wojny.
Równolegle do pracy działacza i nauczyciela oraz działalności organizacyjno- szkoleniowej Kałuża poświęcił się pracy publicystycznej. Na łamach „Przeglądu Sportowego” i „Raz dwa trzy” publikował recenzje ze spotkań piłkarskich oraz, artykuły charakterze metodycznym. Ogłosił także kilka prac drukowanych w „Biuletynie Cracovia" oraz w wydawnictwach jubileuszowych Cracovii. Opracował także zagubiony podczas Powstania Warszawskiego podręcznik do gry w piłkę nożny. Jego bogatą i owocną działalność przerwał wybuch wojny. Okres okupacji spędził w Krakowie, często oglądając mecze piłkarskie, jakie organizowano na peryferyjnych boiskach, głównie na stadionie Juvenii. Nie angażował się jednak w organizowanie spotkań i w aktywne życie sportowe. Jego dewiza z tego okresu: „Młodzi niech sobie grają nam jednak nie można sprawiać pozorów, że życie sportowe w naszym podbitym przez najeźdźców kraju płynie normalnie”. Zajął się natomiast nielegalnym sportem piłkarskim, doceniając jego potrzebę dla fizycznego i moralnego rozwoju młodzieży. Odmówił proponowanej mu przez Niemców funkcji „sportfuhrera”dla ziem okupowanych, wymawiane się brakiem czasu i złym stanem zdrowia. Poświęcił się szkolnictwu.
W październiku 1944 roku zmarł nagle na zakażenie krwi. Choroba ta trwała zaledwie trzy tygodnie i była spowodowana prawdopodobnie wyczerpaniem nerwowym, którego objawy przejawiał Kałuża podczas okupacji hitlerowskiej . Kilka zastrzyków z penicyliny zdołałaby go uratować. Staraniem działaczy został pochowany na cmentarzu w Podgórzu. Pogrzeb jego stał się wielką manifestację całego sportowego Krakowa. Zjawili się na mm także przedstawiciele piłkarstwa śląskiego, aby oddać hołd pamięci tego świetnego polskiego piłkarza. Dla uznania jego wielkich zasług dla sportu polskiego, PZPN ufundował puchar jego imienia, o który walczyły w latach 1946-1947 i 1957-1961 reprezentacje najlepszych ośrodków piłkarskich w kraju.

źródło: Biuletyn Zwierzyniecki - Krzysztof Kowalski/cracovia.pl

Stanisław Mielech wspomina Kałużę

Pierwsze moje spotkanie z Józkiem zdarzyło się na krakowskich Błoniach. Mieliśmy tam swoją "paczkę", do której należeli: Przystawski, Domagalski, Świszczowski, Pałasiński, Tondos, Kowal i inni. Co jak co, ale wózki umieliśmy już dobrze kręcić. Kiwało się przeciwnika dla samej sztuki wózkowania, którą uważaliśmy za najważniejszą z umiejętności piłkarskich. Zdobycie bramki, jeżeli przy tym nie przewózkowało się bramkarza, nie było cenione. Paczka nasza znana była na Błoniach jako najsilniejsza.
Zdarzyła się nam raz sposobność rozegrania zawodów z dobrym przeciwnikiem, lecz nie mieliśmy pełnego składu. W tym momencie jakiś mały, niepozorny uczniak, przysłuchujący się naszym pertraktacjom z przeciwnikiem, ozwał się nagle:
- Ja mogę zagrać. Poprowadzę wam atak.
- A w jakiej paczce grywałeś dotychczas?
- W Podgórzu.
Była to dla nas prawie obraza. Podgórze było w naszych pojęciach dzielnicą niepotrzebnie przyłączoną do Krakowa, sportowo "nieważną". A tu jakiś Podgórzanin miał ambicje nie tylko zagrać w naszej paczce, ale i poprowadzić nasz atak, atak najlepszej paczki na Błoniach! Śmieliśmy się z tego serdecznie, a on tylko patrzył na nas ironicznie. Wreszcie któryś z nas rzekł:
- Jak on jest z Podgórza, to chyba musi grać.
I znowu śmieliśmy się myśląc, co to będzie za heca z tym podgórskim beanem.
Zaczęła się gra i... tego dnia poznaliśmy Józefa Kałużę. Nim to był bowiem ów niepozorny uczniak. To co on wówczas wyprawiał na boisku było kunsztem, którego jeszcze nie znaliśmy. Grał inaczej niż my wszyscy. Piłka słuchała go, kleiła mu się do nogi. Wózkował świetnie, lecz wózkiem trudno nam było zaimponować. Rewelacją dla nas były natomiast jego strzały, ustawianie się do piłki, wybieganie na pozycję, wypuszczanie piłek łącznikom na przebój lub na skrzydła. Jego zagrania powiązały nasze bezplanowe indywidualne gierki i nadały im sens. Jak łatwo było przy nim zdobywać bramki. Od tego meczu zyskaliśmy w nim wodza i promotora naszych piłkarskich poczynań.
Kałuża jednak niedługo udzielał się na Błoniach. Zaczął wnet grywać w klubach; najpierw w Robotniczym Klubie Sportowym, a potem w Cracovii. Atak Cracovii prowadził w 1912 roku wiedeńczyk Singer, ten sam, który po powrocie do Wiednia zagrał w reprezentacji Austrii przeciwko Włochom i strzelił dwie bramki. Jakież było zdumienie sportowego Krakowa, gdy rozeszła się wieść, że Singer ustępuje swego miejsca w ataku jakiemuś Kałuży, nieznanemu sztubakowi, a sam przechodzi na stanowisko środkowego pomocnika.
Okazało się, iż kierownictwo Cracovii nie zrobiło błędu powierzając Kałuży pozycję kierownika napadu. Od roku 1912 przez 18 lat Kałuża prowadził atak tego klubu, kładąc podwaliny pod wielkość Cracovii.
Kałuża rozegrał 416 meczów w I drużynie Cracovii i drużynach reprezentacyjnych Krakowa i Polski. Według statystyki klubowej strzelił w tych meczach 465 bramek. Posiada on przy tym niepobity dotychczas rekord strzelania 13 bramek na jednym meczu (Cracovia - Klub Lotników Krakowa 30:0). W reprezentacjach Polski miał "abonament" na stanowisko środkowego napastnika. Mimo że w tym czasie grali tak wspaniali kierownicy ataków jak W. Kuchar, H. Reyman, Staliński i T.Grabowski - Kałuży nigdy nie przesuwano na inne stanowisko.
Kałuża nie miał dobrych warunków fizycznych. Był średniego wzrostu, wątły i przez pewien czas zagrożony gruźlicą. Na 100 m biegał bynajmniej nie w rekordowych czasach, a siła jego strzałów była również przeciętna. Pomimo to był postrachem wszystkich bramkarzy. Bramki zdobywał dzięki niezwykłej celności strzałów, które oddawał z każdej pozycji, i dzięki fenomenalnej orientacji w sytuacjach podbramkowych. "Kałuża ma oczy dookoła koszulki" - mówiono. Miał on jakiś instynkt ustawiania się do piłki i wyczuwania jej drogi. Zawsze był przygotowany do przyjęcia centry, zawsze był na pozycji, w początkowej fazie biegł do centry wolno, później bieg przyspieszał, a strzelał zwykle w największym pędzie, co wzmacniało siłę jego strzałów z pierwszego dotknięcia piłki. Przy bocznych podaniach przyziemnych często stosował taki manewr, że przepuszczał piłkę i biegnąc obok niej ociągał się ze strzałem aż do chwili, gdy bramkarz zmienił pozycję, by kryć większą przestrzeń bramki. Wówczas Kałuża posyłał mu piłkę w opuszczony przed chwilą róg.
Józek wiedział o tym dobrze, iż większość bramek zdobywa się w momentach, gdy bramkarz jest w ruchu, w balansie i swoim manewrem celowo prowokował bramkarzy do zmien pozycji. Był niezawodny, gdy chodziło o strzały z przeboju w momentach, gdy bramkarz wybiegał przeciw niemu z bramki, by zmniejszyć kąt strzelania. Być może że w czasach Kałuży nie było bramkarzy, którzy by w wybiegach z bramki wykazywali taki refleks i taką orientację jak obecnie Szymkowiak, ale nie widziałem bramkarzy, którzy by oko w oko z Kałużą idącym z piłką na przebój potrafili wybiegnięciem przeszkodzić mu w strzeleniu bramki.
Kałuża z jednakim skutkiem i równą łatwością strzelał prawą i lewą nogą. W przeboju nie potrzebował ustawiać sobie piłki do strzału z prawej nogi i nie sprawiało mu trudności prowadzenie piłki lewą nogą, a oddanie strzału prawą. To właśnie najbardziej myliło bramkarzy. W momentach przebojów, na krótkich odcinkach, Kałuża zdobywał się na niezwykłą szybkość. [...]
Kałuża biegał jak zając na dystansie 20 m. Poza tym biegał ekonomicznie, nigdy nie rozwijał większej szybkości niż trzeba, wiedział dobrze, kiedy należy przetrzymać piłkę, aby partner mógł wyjść na pozycję, a kiedy ją oddać w rytmie ataku, aby piłka nie zastała partnera w rejonie spalonym.
Mimo niewielkiego wzrostu Kałuża grał bardzo dobrze głową dzięki doskonałej skoczności. Chętnie trenował skakanką. Piłkę uderzał głową z wielką siłą i dlatego jego główki miały dużą szybkość. Na piłkę chodził bardzo odważnie i z tego powodu często odnosił kontuzje, zwłaszcza na meczach z krajowymi drużynami, które widziały w nim najlepszego zawodnika Cracovii i starały się unieszkodliwić go za wszelką cenę.
Na meczu nieraz się zdarza, iż w pewnych momentach publiczność widzi jasno rozwiązanie sytuacji podbramkowej, wie jak zawodnik powinien zagrać, w jakiej chwili, w jakim ułamku sekundy oddać strzał - lecz doznaje zawodu, bo gracz tego nie widzi, przegapia moment najodpowiedniejszy do strzału wózkując lub szybując piłką, a tymczasem prześwit w murze obrońców zamyka się. Wielka popularność Kałuży miała źródło w tym, że Kałuża nigdy takich zawodów nie sprawiał publiczności.[...]
Kałuża strzelał do bramki tylko piłką będącą w ruchu. Nigdy nie egzekwował rzutów wolnych i karnych. Do pierwszych brak mu było "atomowych" strzałów, a do drugich nerwów. Tym cenniejszy - w porównaniu z innymi "królami strzelców" jak Reyman, Peterek czy Kossok - był jego rekord bramek zdobytych z przebojów i kombinacji.
Mimo rekordów sławę swą zawdzięcza Kałuża nie tyle swoim zdolnościom technicznym co taktycznym. On to wprowadził w Cracovii system gry opartej na stylu szkockim krótkimi, celnymi podaniami. Podstawą kombinacji Kałuży był trójkąt. Piłka szła od Kałuży do łącznika i wracała do Kałuży. Czas lotu piłki i jej gaszenia Kałuża wykorzystywał do wybiegnięcia na pozycję. Świetnie też prowadził grę skrzydłami. Przeciwnik wzięty w tryby kombinacji Kałuży przez jakiś czas rzucał się jak ryba w sieci, na próżno biegał za piłką od jednego zawodnika Cracovii do drugiego, a gdy się zmęczył Cracovia zbierała plon taktyki Kałuży.
Takim był Kałuża jako piłkarz. Był on talentem samorodnym, wszystkie umiejętności piłkarskie zdobył wcześniej niż zaczął grać w klubach. Grając w klubach zmężniał jedynie i nabrał szybkości.
Kałuża nie pił alkoholu i nie palił tytoniu. Nigdy nie grał dla poklasku galerii i od partnerów żądał również gry poważnej dla wyniku, dla barw Cracovii. Z tego powodu na boisku dochodziło nieraz do scysji między nim a młodszymi kolegami, których ostro karcił. Poza boiskiem był natomiast przemiłym kompanem. Żywy temperament popychał go czasem do zatargów z sędziami, którzy byli jednak dla niego pobłażliwi mając na uwadze jego zasługi dla piłkarstwa.
Gdy uznał, że czas jest ustąpić miejsca w drużynie młodszym, Kałuża wziął się do dziennikarstwa sportowego i pracy organizacyjnej. Jako dziennikarz wkrótce dał się poznać wnikliwymi analizami gry. W Powstaniu Warszawskim przepadł ponoć rękopis napisanego przez niego podręcznika gry w piłkę. Na stanowisku kapitana związkowego PZPN przez wiele lat wyznaczał zawodników do reprezentacji państwowych i cieszył się niekwestionowaną przez nikogo sławą autorytetu i szczęśliwej ręki.
W czasie wojny Kałuża jako jeden z niewielu członków zarządu PZPN, którzy pozostali w kraju, skupiał wokół siebie sportowców i po cichu kierował ruchem sportowym. We wspomnieniu o nim zamieszczonym w wydawnictwie jubileuszowym 40-lecia Cracovii czytamy: "Bolał nad tym, iż bezlitosny wróg tępiąc wszystko co polskie z równie wielką nienawiścią jak do kultury i nauki polskiej odniósł się do sportu polskiego, grabiąc wszystkie stadiony i skazując młodzież polską na przymusową bezczynność lub na uprawianie sportu gdzieś daleko poza rogatkami miasta. Kałuża był za tym, żeby młodzież grała w piłkę. Uważał jednak, że nie wolno tymi zawodami stwarzać pozorów, że życie w kraju płynie normalnie." Z tych powodów w czasie okupacji nie uczęszczał na zawody. Nie doczekał się oswobodzenia Polski.

Józef Kałuża 1929 r.

Józef Kałuża

Artysta footballu - Józef Kałuża: O sobie i swych towarzyszach z boiska

Mam powiedzieć coś o swej przeszłości piłkarskiej. Przyznam się, że czynie to chętnie, bo powrót choć tylko myślą do dawnych, lepszych czasów jest rzadką dziś radością dla każdego starego piłkarza, wychowanego w innych, niż dzisiejsze, warunkach i ideałach.

Błonia krakowskie, kolebka całego szeregu znanych graczy, pozwoliły Cracovii w r. 1911 znaleźć we mnie talent. Nie mając nawet sposobności do pokazania się w rezerwie, już z wiosną r. 1912 znalazłem się w I drużynie, w której grali wówczas m. in. ś.p. Poznański, ś.p. Pollak, Singer, bracia Traubowie, Synowiec, dr. Lustgarten i t.d.

Mimo moich 15 lat i wagi o wiele mniejszej niż piórkowej, trener Cracovii, Kożeluch, zakwalifikował mnie na stałe do I drużyny. Niemałą zasługę w tem miał sam Kożeluch, no i Singer, od którego zdobywałem pierwsze wiadomości taktyczne.

Ciekawie trenował nas Kożeluch. Np. strzelanie: kto trafił w pewne zgóry oznaczone miejsce w bramce, otrzymywał czekoladę. Wkrótce mnie i Mielecha „odstawiono” od strzelania, ponieważ brakowało stale czekolady dla innych.

W r. 1912 zostałem po raz pierwszy „repem”, zapoczątkowując serję zawodów między miastowych Lwów – Kraków o puchar prof. Żeleńskiego. Strzeliłem wówczas pierwszą bramkę, by po latach 14 w r. 1925 strzelić też i ostatnią – i w ten sposób przyczynić się do zdobycia pucharu dla Krakowa. Z obu stronach zarówno lwowskiej jak i krakowskiej, ja jeden grałem w r. 1912 i 1925.

Jako uczniak i piłkarz równocześnie - nie zawsze spotykałem się z sympatją ze strony władz szkolnych. Wszelakiego rodzaju kawały w celu zmylenia czujności dyrekcji szkoły urwały się wreszcie w r. 1913. Zostałem "wylany" za branie udziału w grze... niemoralnej, ponieważ miałem gołe kolana.

Za kilka dni jednak wróciłem do szkoły, dzięki interwencji.

Powojenne zmiany odbiły się też i w piłkarstwie.

Z towarzyszy moich z przed wojny niewielu ze mną do dziś w drużynie zostało. Resztki te uzupełniono młodemi siłami znakomicie.

Cikowki, Gintel, Sperling, ś.p. Kotapka razem ze staremi wygami jak ś.p. Poznański, Mielech, Synowiec, Fryc, złożyli się na drużynę, która w r. 1921 osiągnęła bezsprzecznie najwyższy dotąd poziom piłkarstwa polskiego.

Atak z r. 1921 w składzie Mielech, ś.p. Kotapka, ja, Kogut i Sperling był groźny dla każdej drożyny kontynentalnej. To też wyniki Cracovii z tego okresu np. M.T.K 0:0, F.T.C. 0:1 w Budapeszcie, Ujpesti 2:1, a więc z piłkarzami elity kontynentalnej, były świetne. W tym roku gram w pierwszej reprezentacji Polski przeciw Węgrom w Budapeszcie (0:1), Cracovia zaś zdobywa mistrzostwo Polski.

Śmierć ś.p. Kotapki w r. 1922 powoduje obniżenie poziomu gry ataku Cracovii.

Dzisiejszy poziom Cracovii, mimo osiągniętych dobrych wyników, nie jest tym z r. 1921. Różnica uderza przedewszystkiem w grze ataku. Dziś gra się może bardziej skutecznie, jednak nie ma w grze tego piękna roboty koronkowej co dawniej.

W ciągu 15 lat "kopania" grałem przeszło 300 razy w barwach Cracovii, strzelając przytem około 400 bramek.

W różnego rodzaju reprezentacjach uczestniczyłem około 50 razy.

Józef Kałuża

Źródło: Wyznania Józefa Kałuży w "Przeglądzie Sportowym" z 1926 roku. [1]

Wg. Dziennika Polskiego przez okres okupacji Józef Kałuża pracował nad "Księgą Pamiątkową Sportu Polskiego".

Piłkarz Cracovii, trener, dziennikarz... Koleje losu Józefa Kałuży

Józef Kałuża 1938 r. nad morskim okiem

Józef Kałuża na spacerze

Rozmowa z Ireną Kałużą, córką Józefa Kałuży, legendy Cracovii.
Tomasz Gawędzki: Podobno w wieku 92 lat rozpoczyna pani dzień od prasy sportowej? 
Irena Kałuża: To prawda. Staram się śledzić ją na bieżąco. Czytam najczęściej wszystko, co dotyczy Cracovii i drugiego ulubionego klubu - Manchesteru United. Wiem, że teraz te "Diabełki" słabo grają, nie są już mistrzami Anglii. Kiedy trenował ich Alex Ferguson, byli wielcy. Jak kiedyś Cracovia. Teraz lepsze od United są chyba "Lisy" z Leicester. Pamiętam, że kiedy przed laty byłam w Wielkiej Brytanii, to ten klub niewiele znaczył.

Od kiedy kibicuję Manchesterowi?
-Dobre pytanie. Nie pamiętam, to moje trzymanie kciuków za nich zaczęło się tak dawno, że ho, ho...

Jako córka takiego piłkarza, jakim był Józef Kałuża... Chyba nie mogła pani nie kibicować Cracovii? 
-Odkąd zaczęłam być świadoma sławy ojca, to nie było innej możliwości. Z mamą kibicowałyśmy Cracovii całym sercem. Ale nie miałam czasu, żeby chodzić na mecze. Była szkoła, potem matura. To było dla mnie najważniejsze i zajmowało większość czasu.

Jakim byłem ojcem? 
-Ja prawie ojca wtedy nie znałam. Ciągle go nie było, ciągle gdzieś się spieszył - a to na mecz, a to do redakcji gazety. Właśnie siedzi pan na miejscu, na którym pisał na maszynie teksty do "Przeglądu Sportowego". Łatwo było zgadnąć, kiedy był w domu. Gdy zbliżałam się do drzwi kamienicy, słyszałam odgłos stukania w klawisze. Dziennikarstwo go pochłaniało najbardziej poza piłką, kochał to. Często zaraz po meczu biegł do redakcji, żeby spisać wszystko na gorąco, żeby niczego nie zapomnieć. Kiedy wracał, najczęściej już spałam. A gdy wstawałam do szkoły, jego już nie było. I tak cały czas. Trudno mi się było spotkać z własnym ojcem, nawet w domu.

Nazwisko w dzieciństwie pani bardziej pomagało czy ciążyło? 
- Na ogół pomagało, ale żeby tata z własnej inicjatywy coś mi załatwił, to nie. Kiedy musiałam podjąć jakąś ważną decyzję, na przykład w kwestii szkoły, umywał ręce. Mówił czasem, że dużo może, ale nie chciał nigdy nadużywać popularności. Chyba że chodziło o piłkę. Teoretycznie wszystkie decyzje były na głowie ojca, ale nie był z tego powodu zbyt szczęśliwy. Mama miała na imię Józefa, tata Józef, pięknie się dobrali. Założę się, że w żadnej książce pan takiej informacji nie znajdzie.

Zgadza się. Nie ma o tym słowa nigdzie. 
- A ponoć w internecie jest wszystko (śmiech ).

Jak wtedy wyglądały relacje pomiędzy Wisłą i Cracovią?
- Nie przyglądałam się temu jakoś bardzo wnikliwie, ale na pierwszy rzut oka dało się wyczuć, że piłkarze specjalnie za sobą nie przepadają. W mieście mówiło się, że wiślacy i pasiacy się kolegują, ale to gruba przesada. Tata nie wypowiadał się o Wiśle z sympatią. Na pewno nie. Nie miał powodów. Ale żeby ich nienawidził, to też nie mogę powiedzieć. Po prostu  rywalizowali ze sobą na wszystkich płaszczyznach, na boisku i poza nim też. Czasem coś opowiadał, ale jako mała dziewczynka nie słuchałam uważnie, bo piłka mnie wtedy średnio fascynowała. Ojciec grał, był pasiakiem, reprezentantem Polski - najważniejsze wiedziałam.

Widziała pani kiedyś ojca na boisku? 
- Nigdy. Nie chodziłam na mecze. Owszem, mama mnie zabierała na Cracovię, kiedy miałam pięć-sześć lat, ale kompletnie nic z tego okresu nie pamiętam. Oprócz jednego zdarzenia. Na jakimś meczu miałam już dość siedzenia na twardej drewnianej ławce i postanowiłam sobie pospacerować. Zeszłam z trybuny i stałam metr od linii bocznej boiska. Chciałam posłuchać odgłosu kopania piłki, co piłkarze krzyczą do siebie. A co usłyszałam? Trzask łamanej kości! To było straszne, długo ten dźwięk brzęczał mi w uszach. Od tamtej pory nigdy więcej nie odważyłam się zbliżyć do murawy w czasie meczu. Kiedy zaczęłam regularnie chodzić na stadion, tata już nie grał. Później już nigdy nie byłam na Cracovii. Widziałam tylko zdjęcia nowego stadionu. Piękny!

W Cracovii grało w tamtych latach kilku Żydów, choćby Leon Sperling czy Ludwik Gintel. Traktowano ich inaczej? 
- Absolutnie nie, Żydzi mieli spokój w Krakowie ze strony Polaków. Czasem jacyś studenci wykrzykiwali antysemickie hasła na Podgórzu, ale to były incydenty. Nie pamiętam, by ich represjonowano. Tata ze wspomnianymi piłkarzami był w bardzo dobrych relacjach, to byli prawdziwi przyjaciele z boiska. Wspierali się, pomagali sobie w rozmaitych sprawach.

Ale w Wiśle Żydzi nie grali. 
- Bo Cracovia przyjmowała wszystkich, była multikulturowa. Żydzi stanowili w pewnym momencie połowę społeczeństwa Krakowa. Wspomniani przez pana Sperling i Gintel byli gwiazdami drużyny nie mniejszymi niż mój ojciec. Ludzie ich znali, podziwiali, oklaskiwali. Podejrzewam, że większość nawet nie miała pojęcia, jakie mają korzenie. To było nieistotne. Ważne, że grali pięknie, ku chwale Cracovii.

Kałuża nie tylko błyszczał w Cracovii, ale też w reprezentacji. Pojechał nawet do Berlina w 1936 roku na igrzyska olimpijskie, ale już jako selekcjoner. 
- Pamiętam to doskonale. Z racji wieku wiele faktów zapomniałam, ale to akurat mocno siedzi mi w głowie. Wtedy w domach nie było telewizorów, tylko radia. U nas w domu wyłącznie ja potrafiłam obsługiwać odbiornik, więc byłam niezastąpiona. Audycje o sporcie, doniesienia z berlińskich igrzysk szły późnym wieczorem. Musiałam więc stroić radio, byśmy się dowiedzieli, jak poszło ojcu i jego piłkarzom. Dzięki temu wyzwoliłam się w końcu z chodzenia spać z kurami (śmiech ).

Reprezentacja zajęła wtedy czwarte miejsce. 
- Wielki sukces. Ojciec był kapitanem PZPN-u - tak wtedy nazywano selekcjonera, który wybierał piłkarzy do reprezentacji. Nie był trenerem, choć wszyscy o nim tak właśnie błędnie piszą w różnych opracowaniach i książkach dotyczących Cracovii czy kadry narodowej. Przed wyjazdem do Berlina ojciec się obawiał, co to będzie. Sytuacja polityczna była już bardzo napięta, wszędzie mówiono, że lada dzień Hitler zaatakuje Polskę. Jechali tam, nie wiedząc, co się za chwilę wydarzy. Pamiętam, że ojciec się bał. Jak wrócił, to mówił, że widział jedno wystąpienie Hitlera i był przerażony tym, co usłyszał. Wiedział, że wojna jest nieunikniona.

Zanim doszło do jej wybuchu, pojechał na piłkarskie mistrzostwa świata we Francji w 1938 roku.
- To tam nasi przegrali z Brazylią? 

Dokładnie, 5:6 po dogrywce. Pamięć ma pani świetną.
- Eee, gdzie tam. Po prostu niektóre rzeczy pamiętam lepiej, a niektóre słabiej. Stara już jestem trochę. A o Francji tata niewiele mówił, przynajmniej nic szczególnego nie przychodzi mi do głowy.

Niektóre źródła podają, że pani ojciec miał gruźlicę i zmarł wskutek powikłań. 
- Bzdura! Ojciec prawie w ogóle nie chorował. Był piłkarzem, miał świetną wydolność i cieszył się dobrym samopoczuciem. Nigdy nie palił, alkoholu też nie pił, był zdrów jak ryba. Zmagał się z zapaleniem opon mózgowych i gdyby wtedy w Polsce był dostępny lek, który odkrył Fleming, spokojnie pożyłby jeszcze wiele lat. Jeśli gdzieś krążą takie plotki, że ojciec zmarł wskutek chorób związanych z dolegliwościami płucnymi, to są to kłamstwa. Czytałam książkę Mielecha i muszę przyznać, że zawiera wiele zmyślonych historii, które być może sam sobie wymyślił na potrzeby publikacji. Ojciec walczył z zapaleniem opon mózgowych. Przetaczano mu nawet krew ode mnie. Pierwszy raz w życiu wtedy piłam koniak, żeby była rzadsza. Nie wiedziano wówczas, jak to leczyć, jak z tym walczyć. Takie są fakty w sprawie śmierci mojego ojca. Proszę to napisać i mocno podkreślić, że wszystkie inne wersje są po prostu nieprawdziwe. Ale się wściekłam!

Mielech dokładnie napisał w książce "Gole, faule i ofsajdy" tak: "Kałuża nie miał dobrych warunków fizycznych. Był średniego wzrostu, wątły i przez pewien czas zagrożony gruźlicą". 
- Nie był wysoki, to fakt, ale z tego, co o nim wyczytałam w starych wydaniach "Przeglądu Sportowego", na boisku był fenomenalny. Miał oczy dookoła koszulki, widział wszystko. Średni wzrost? W porządku, ale główkował nie gorzej niż piłkarskie dryblasy. Technicznie był nienaganny, te nikłe warunki fizyczne niwelował sprytem, wolą walki, sercem do gry. A z tą gruźlicą to już panu wszystko wyjaśniłam.

Mielech pisał też, że Kałuża przez to, że chorował właśnie na gruźlicę, jeździł do Zakopanego, bo tam było czyste powietrze i tak mu lekarz zalecił. 
- Po raz kolejny nieprawda! Brat ojca mieszkał na Podhalu, ożenił się z góralką i prowadzili tam pensjonat w Poroninie. Jeździłam tam z mamą w ciągu roku, bo ojciec był zajęty piłką. On z kolei wyjeżdżał tam najczęściej w czasie ciepłych miesięcy i często zabierał mnie na piesze wędrówki po górach. Te zdjęcia, które panu dałam, między innymi z Morskim Okiem w tle, są właśnie z tych naszych wspólnych wypraw. Lubiłam chodzić po górach z ojcem, bo wtedy wreszcie mogłam spędzić z nim trochę więcej czasu. I gadałam do niego po angielsku.

Skąd się wzięła u pani fascynacja językiem angielskim? 
- Języki obce od dawna mnie interesowały. W szkole grałam na fortepianie, robiłam szybkie postępy, wydawało się przez moment, że to będzie moja ścieżka życiowa. Egzaminy zdawałam koncertowo (śmiech ). Pokazałabym panu dyplom z egzaminu końcowego, ale gdzieś się zagubił. Uczyła mnie Żydówka, którą później wywieziono wraz z mężem do Auschwitz i mój zapał zniknął. Kiedyś nawet napisała do mnie z obozu, miała nadzieję, że wróci do Krakowa. Nigdy nie wróciła. Szkoda, że nie zachowała się ta korespondencja, miałby pan sensacyjne dokumenty do książki. Potem rozpoczęłam studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, wybrałam anglistykę. Zdolna byłam, ale nawet nie marzyłam, że później będę pracowała na uczelni.

Góry, język angielski, ale chyba ważniejsze dla pani było coś innego? 
- Podczas wyjazdów w góry robiłam samotne wyprawy do zakopiańskiego kina. Na piechotę, czasem pociągiem, choć rzadko. Najczęściej szłam siedem kilometrów w jedną stronę, potem w drugą. Nawet myślałam czasem, że fajnie byłoby zostać dziennikarką filmową. Uwielbiałam romanse, oglądałam tylko Hollywood. Czułam pociąg do języka angielskiego, a najlepiej uczyć się ze słuchu. Oglądałam więc amerykańskie filmy ile wlezie. To znaczy na ile wystarczyło pieniędzy. Niektóre filmy widziałam po kilkanaście razy.

Ojciec wolał dać pani na kino, niż kupić sobie na przykład butelkę dobrego alkoholu? 
- Tata nie lubił alkoholu. Może dziś to brzmi trochę śmiesznie, bo piją wszyscy i wszędzie, piłkarze też, ale wtedy - po pierwsze - to nie był łatwo dostępny produkt, a po drugie - ojciec nie miał czasu. Zawsze miał coś do roboty - a to mecz, a to jakiś wyjazd na gościnne występy, a to sprawy związane z PZPN-em i reprezentacją. Potem, jak mówiłam, pisał do gazet, więc notorycznie nie miał czasu.

Ale piłkarze, co wyczytałem w różnych starych gazetach, za kołnierz wtedy raczej nie wylewali. 
- Być może. Ja mogę mówić tylko o tacie. On nie pił. Może raz czy dwa na jakimś jubileuszu Cracovii wychylił kieliszek dla towarzystwa, ale nic więcej. Nie ciągnęło go do butelki. Palić też nie palił. Musiał mieć mocny charakter, bo Cracovia była wszędzie podejmowana z wielkimi honorami.

Wyczytałem nawet, że kilka razy próbowano spić zawodników przed meczem - na przykład w Poznaniu, Warszawie czy we Lwowie. To prawda? 
- Były takie podchody, ale z Cracovią było trudno, bo tam prawie nikt nie pił. Nawet jak ojciec spotykał się w domu z kolegami z boiska, co zdarzało się bardzo rzadko, to nigdy na stole nie lądował alkohol. Tata miał zasady, których się mocno trzymał - zarówno jeśli chodzi o piłkę, codzienne życie, jak i dziennikarstwo.

Jakim był dziennikarzem? 
- Zawsze podziwiałam w nim to, że gdy tylko skończył się mecz, miał już w głowie tekst, który chciał napisać. Siadał i strzelał z tych klawiszy maszyny do pisania jak z karabinu. Zastanawiałam się wtedy, jak on to robi. Miał wielką wiedzę o futbolu, długo grał na wysokim poziomie, więc chyba po prostu pisanie o piłce przychodziło mu łatwiej niż innym. Poza tym ojciec był słowny: jeśli obiecał w redakcji, że do określonej godziny dostarczy tekst, to dostarczał, choćby się paliło i waliło. Nie lubił i nigdy nie chciał odkładać roboty na później. Ja miałam tak samo podczas wielu lat pracy na uczelni, więc śmiało mogę powiedzieć, że tę cechę odziedziczyłam po tacie.

Miał jeszcze inne pasje poza piłką nożną i dziennikarstwem? 
- Uwielbiał fotografować. Ależ on się wyżywał, mając aparat w ręku! Wszystkie zdjęcia, które mam z dzieciństwa, robił ojciec. Fotografia bardzo go interesowała, ale co najciekawsze, nie robił zdjęć sportowych. Najczęściej fotografował mnie albo dokumentował nasze górskie wędrówki. Widział pan te zdjęcia. Ojciec miał oko, potrafił uchwycić najlepszy kadr z danego wydarzenia.

Dokopałem się też do informacji, że w czasie powstania warszawskiego przepadły rękopisy Józefa Kałuży, które miały być wydane jako podręcznik dla przyszłych adeptów futbolu. Prawda czy fałsz? 
- Prawda. Tata dużo pisał, spisywał wszystko, co uważał za ważne. Twierdził, że z jego doświadczeń ktoś może skorzystać, więc warto wszystkie te myśli przelać na papier.

Miał kilku przyjaciół w Warszawie
- ten, któremu dał notatki, nosił jakieś takie obco brzmiące nazwisko.

Gebethner. 
- O właśnie, dziękuję za przypomnienie. To było małżeństwo, przyjaciel taty był księgarzem albo bibliotekarzem. Ojciec mu zawiózł swoje "dzieło", ale potem wybuchło powstanie i rozpętało się piekło, które pochłonęło zapiski i notatki ojca. Nigdy ich nie odnaleziono.

Źródła podają także, że po wybuchu wojny Józef Kałuża jako jeden z nielicznych nigdzie nie uciekał, tylko został w Krakowie i podtrzymywał futbol przy życiu. 
- Znów ktoś mija się z prawdą. Ojciec kilka dni po wybuchu wojny uciekł z miasta na wschód, no bo na zachód nie było szans. Wrócił mniej więcej po trzech tygodniach.

Gdzie dokładnie przebywał?
-Był cały czas w drodze. Chyba przedzierał się do Lwowa, bo coś o tym wspominał. Chciał, by futbol w Krakowie nie zginął. Starał się, ale Niemcy skutecznie wszystko utrudniali. Dopiero po dwóch latach, czyli w 1941 roku, coś drgnęło. Skupiał krakowską młodzież i kopali piłkę. Potem okupant znów wszystkiego zabronił, kary za złamanie reguł były straszne. Można było stracić głowę, a ojciec chciał żyć. Niemcom zależało, żeby poprowadził ich reprezentację, dawali mu mieszkanie, papiery. Obiecywali, że jego rodzinie w czasie wojny nie spadnie włos z głowy. Ojciec nie chciał o tym nawet słyszeć!

Pani ojciec urodził się w Przemyślu. Jak trafił do Krakowa? 
- Przemyśl był głęboką prowincją. Ojciec był ciekawy świata, a wtedy naszym pępkiem świata był Kraków. No, może jeszcze Warszawa. Tata chciał się wyrwać i zasmakować innego życia. Każdy, do dziś, kto zmienia miejsce zamieszkania, chce polepszyć swój byt. Nie inaczej było w tym przypadku.

Słyszała pani o projekcie, by pod stadionem Cracovii stanął pomnik Józefa Kałuży? 
- To on jeszcze nie stoi? Byłam przekonana, że tatuś już wrócił do domu. Dlaczego jeszcze nie ma tego pomnika?

Miasto wydało zgodę na budowę, projekt jest zaakceptowany, ale brakuje pieniędzy. 
- Jak zwykle wszystko rozbija się o finanse. Gdyby tata żył, w mig by załatwił sponsora. Cóż, trzeba czekać, może się uda doprowadzić tę sprawę do końca.

Pomnik będzie miał około dwóch i pół metra wysokości. Kibice zbierają fundusze. Józef Kałuża będzie uchwycony w pozie podczas oddawania strzału. 
- No tak, ojciec był wielki (śmiech ). Pozostaje tylko czekać. To dobra inicjatywa, namacalny dowód uznania dla niego, podkreślenie jego zasług dla Cracovii. Młodzi kibice będą się mogli dowiedzieć, kim był mój ojciec. Bo na razie to wiedzą pewnie tylko tyle, że stadion mieści się przy ulicy Kałuży. Cracovia powinna się zatroszczyć o swoją legendę i postawić taki pomnik. Przygotować serię wykładów o Kałuży dla młodych sympatyków. Proszę im to ode mnie przekazać.

JAK TRAFIŁ DO CRACOVII*  Józef Kałuża, dziś legenda i najwybitniejszy piłkarz, a zarazem trener, jakiego Cracovia kiedykolwiek miała. Trafił do Cracovii całkiem przypadkowo: spotkał na Błoniach paczkę chłopaków, którzy kopali piłkę. Jednym z nich był Stanisław Mielech, ówczesny napastnik Pasów. Po latach tak swoje pierwsze spotkanie z młodym Kałużą wspominał Mielech: "Zdarzyło się na krakowskich Błoniach. Mieliśmy tam swoją paczkę, do której należeli: Przystawski, Domagalski, Świszczowski, Pałasiński, Tondos, Kowal i inni. Paczka nasza znana była na Błoniach jako najsilniejsza. Zdarzyła się nam raz sposobność rozegrania zawodów z dobrym przeciwnikiem, lecz nie mieliśmy pełnego składu. W tym momencie jakiś mały, niepozorny uczniak, przysłuchujący się naszym pertraktacjom z przeciwnikiem, ozwał się nagle:
- Ja mogę zagrać. Poprowadzę wam atak.
- A w jakiej paczce grywałeś dotychczas?
- W Podgórzu. (...) 
Zaczęła się gra i. tego dnia poznaliśmy Józefa Kałużę. Nim to był bowiem ów niepozorny uczniak. To, co on wówczas wyprawiał na boisku, było kunsztem, którego jeszcze nie znaliśmy. Grał inaczej niż my wszyscy. Piłka słuchała go, kleiła mu się do nogi. Rewelacją dla nas były jego strzały, ustawianie się do piłki, wybieganie na pozycję, wypuszczanie piłek łącznikom na przebój lub na skrzydła. Jego zagrania powiązały nasze bezplanowe indywidualne gierki i nadały im sens. Jak łatwo było przy nim zdobywać bramki. Od tego meczu zyskaliśmy w nim wodza i promotora naszych piłkarskich poczynań". Potem przedstawił cherlawego nastolatka Frantiskowi Kożeluchowi, trenerowi Pasów. Kożeluch, patrząc na umiejętności Kałuży, był pod takim samym wrażeniem jak Mielech i spółka. Zaryzykował i włączył młodziana od razu do pierwszej drużyny. Wystawił Kałużę do składu przeciwko BEAC Budapeszt. Cracovia w niedzielne popołudnie 7 kwietnia 1912 roku (Kałuża miał 16 lat) rozprawiła się z drużyną węgierską 5:0, a premierową bramkę w pasiastych barwach strzelił właśnie "Józio", na 3:0. Publiczność piała z zachwytu, a wśród zawodników węgierskich Kałuża zdobył renomę i szacunek.

• Fragment książki "Cracovia znaczy Kraków. Historia w Pasy" "Cracovia znaczy Kraków. Historia w Pasy" Tomasz Gawędzki, wydawnictwo SQN, 2016

źródło: Gazeta Wyborcza z dnia 29 lipca 2016 r.

Pomnik Józefa Kałuży

Odsłonięcie pomnika 2017 r.

Odsłonięcie pomnika 2017 r.

tabliczka przy pomniku

Pomnik Józefa Kałuży wreszcie doczekał się realizacji. W 73. rocznicę śmierci stanął przed stadionem swojej ukochanej Cracovii. Odsłonięcia dokonali prezydent Krakowa Jacek Majchrowski oraz prezes PZPN Zbigniew Boniek.

- Kiedyś ktoś powiedział, że nie ma przyszłości bez przeszłości - stwierdził prezes Boniek. - O niej trzeba pamiętać, bo to są wyniki, wzruszenia, emocje. Józef Kałuża był jedynym z tych, który zasługiwał na to, żeby pamięć o nim nigdy nie zniknęła. By stał przed stadionem i by wysyłał pozytywne fluidy do środka, na stadion. To był fantastyczny piłkarz, nie był wysoki, miał 1,66 m, można więc powiedzieć, że to był taki „krakowski Messi”. Cieszę się, że inicjatywa kibiców doprowadziła do tego, że możemy odsłonić ten pomnik. Cracovia jest klubem wielkim, szanowanym w Polsce. Ostatnio reprezentacja odnosi sukcesy, byłoby miło, by do niej pukali zawodnicy, którzy na co dzień noszą koszulki Cracovii. Nie zapominajmy, że Kraków przez lata dawał piłkarzy do kadry i mam nadzieję, że tak będzie nadal.
Kałuża to jeden z najwybitniejszych piłkarzy tego klubu, dwukrotny mistrz Polski (1921, 1930). Także trener „Pasów” (1927-28) oraz piłkarz (1921-28) i trener reprezentacji Polski (1931-39).
- Jeśli popatrzy się na historię Cracovii, to stwierdzimy, że wychowała wielu wybitnych sportowców, trenerów. Ta jedna postać jedna się wyróżnia przed wszystkimi, to Józef Kałuża – stwierdził prezydent Krakowa. - Prowadził atak Cracovii przez wiele lat. Był wybitną postacią, choć nie miał warunków fizycznych, które by go predestynowały do odegrania takiej roli, jaką odegrał. Oddajemy hołd tej wybitnej postaci, która jak mało kto zasługuje w Krakowie na pomnik.
Ręką znanego krakowskiego artysty prof. Czesława Dźwigaja został uwieczniony na wieki. Szkoda, że dopiero teraz, bo to postać, która zasługiwała na honory od zawsze. Budowa pomnika, której koszt szacowany jest na około 140 tys. zł. Nie szła gładko, składka trwała prawie trzy lata.
- Jestem szczęśliwy, że przedsięwzięcie udało się doprowadzić do końca – mówi Jerzy Łudzik, szef Rady Seniorów Cracovii, pomysłodawca pomnika i członek Komitetu Honorowego. - Udało się dzięki społeczności Cracovii, datkom kibiców.
Nikt z władz MKS Cracovia SSA nie znalazł się w komitecie honorowym. Także w żaden inny sposób spółka nie przyczyniła się do postawienia pomnika. Jedynie wiceprezes Jakub Tabisz wykupił specjalną cegiełkę. Budowę wsparł MZPN kwotą 5 tys. zł, PZPN przeznaczył na ten cel 3 tys.
W poczcie sztandarowym zobaczyliśmy trzy pokolenia „Pasiaków”. Piłkarską brać reprezentowali – Andrzej Mikołajczyk, Andrzej Turecki i Sebastian Steblecki. Był obecny trener Michał Probierz.

źródło: Gazeta Krakowska z dnia 11 października 2017 r.

Flaga kibiców Cracovii

Zobacz też

• Stanisław Mielech: Wspomnienie o Józefie Kałuży - Przegląd Sportowy z 1946
• Artykuł o Józefie Kałuży z Tempa z 1974
• Ulica Józefa Kałuży
• Zespół Społecznych Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego w Krakowie im. Józefa Kałuży i Henryka Reymana

Poprzednik František Koželuh

Pierwszy Trener 1927 - 1928

Następca Viktor Hierländer