Żydzi

szalik kibiców Wisły Kraków

"Cracovia to Żydzi" - głosi spotykane czasami pogląd. W samym Krakowie jest on szczególnie popularny wśród części kibiców konkurencyjnych klubów.

Kluby żydowskie w Krakowie

herb Jutrzenki

herb Makkabi

Przed II wojną światową istniało w Krakowie kilka klubów mniejszości żydowskiej. Dwa najbardziej znane to

• Żydowskie Towarzystwo Sportowe Jutrzenka Kraków (założone w 1910)
• Żydowski Klub Sportowy Makkabi Kraków (założony w 1909).

Oprócz nich istniały mniej znaczące sportowo kluby

• Żydowski Klub Sportowy Gewira Kraków
• Żydowski Klub Sportowy Hagadur Kraków
• Żydowski Klub Sportowy Hagibor Kraków
• Żydowski Klub Sportowy Hakoah Kraków (założony w 1922, w 1936 fuzja z Makkabi)
• Żydowski Klub Sportowy Jehuda Kraków
• Żydowski Klub Sportowy Kadimah Kraków
• Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy Młodość Kraków (założony w 1911, do 18 kwietnia 1914 używający nazwy ŻKS Jugend Kraków)
• Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy Siła Kraków

Jutrzenka w 1927 zagrała w nowoutworzonej I lidze. Miejsce w niej otrzymała po ... Cracovii, która nie przyjęła zaproszenia do Ligi - wówczas zbuntowanej i rozłamowej wobec PZPN. Był to jedyny jej sezon w I lidze. Jutrzenka i Makkabi przez lata grały w krakowskiej Klasie A czyli na najwyższym poziomie ligowym w okręgu krakowskim. Makkabi było drugim klubem w Krakowie w 1921 wyprzedzając w tabeli Wisłę, tą samą pozycję osiągnęła Jutrzenka w 1924 wyprzedzając Cracovię. Jutrzenka i Makkabi były głównymi rywalkami Cracovii w rozgrywkach piłki wodnej, obie też wielokrotnie sięgały po mistrzostwo Polski w tej dyscyplinie.

Makkabi miało swój stadion w pobliżu Wawelu - to obecny stadion Nadwiślanu. Stadion Jutrzenki znajdował się tam gdzie obecnie jest stadion Wisły, czyli tuż obok dawnego stadionu Wisły przy al. 3 Maja i w pobliżu lekkoatletycznego stadionu Cracovii.

Jutrzenka i Makkabi były klubami skonfliktowanymi, różnice między nimi dotyczyły polityki. Makkabi było powiązane z ruchem syjonistycznym, Jutrzenka z lewicowym Bundem. Celem syjonistów było założenie żydowskiego państwa w Palestynie i masowa emigracja tam, do tego czasu domagali się autonomii dla polskich Żydów. Bund przyszłość Żydów widział w integracji z Polską z zachowaniem odrębności narodowej i autonomii oświatowo-kulturalnej. Mecze między Jutrzenką a Makkabi były szczególnie zażarte - nazywano je świętą wojną na długo zanim przeniesiono to określenie na mecze Cracovii z Wisłą. Zresztą pierwszym, który to uczynił był piłkarz Cracovii, a Jutrzenki wychowanek Ludwik Gintel. Różnice między tymi klubami były na tyle duże, że w sporach na forum KOZPN syjonistyczne Makkabi nie miało oporów przed zawieraniem taktycznych sojuszy z niechętną Żydom Wisłą. Lewicowa Jutrzenka często korzystała ze wsparcia demokratycznej Cracovii.

Cracovia - klub demokratyczny

Cracovia powstała jako organizacja krakowskiego środowiska akademickiego, mimo to, (a może raczej dzięki temu) była klubem, jak wówczas mówiono, demokratycznym. Oznaczało to, że jest otwarta na wszystkie grupy i środowiska. Nigdy nie ustanawiała żadnych barier klasowych, religijnych bądź narodowościowych. Podziały klasowe były jeszcze bardzo mocne na początku XX wieku, mimo to w Cracovii było miejsce dla arystokratów, mieszczan, rzemieślników, robotników, studentów i uczniów. Nie liczyło sie pochodzenie, jedynym kryterium były umiejętności sportowe.

Cracovia swoją polskość podkreślała narodowymi biało-czerwonymi barwami. To właśnie działacze Cracovii doprowadzili do powstania Związku Polskiego Piłki Nożnej - związku piłkarskiego grupującego kluby z Galicji. Mimo tego w Cracovii nie było żadnych barier narodowościowych. Oprócz Polaków w Pasach grali i działali Anglicy, Austriacy, Węgrzy, Czesi i oczywiście Żydzi.

"Przegląd Sportowy" z 30 czerwca 1922

Taki otwarty, demokratyczny charakter Cracovii nie odpowiadał wszystkim, zwłaszcza osobom o nacjonalistycznych poglądach. Przykładem może tu byc tzw. sprawa Pychowskiego, a zwłaszcza użyte przez niego argumenty. W 1924 z Cracovii do Wisły w zamian za obietnicę otrzymania mieszkania odszedł Aleksander Pychowski. "Przegląd Sportowy" podśmiewywał się, że "pewien czołowy klub zamierza wybudować kamienice dla werbowania graczy Cracovii". W czasach amatorskiego futbolu taki materializm nie był dobrze widziany. Pychowski postanowił sie jakoś bronić. Napisał list do redakcji "PS". Wszystkiemu zaprzeczył i podał inne, rzekomo prawdziwe, powody. Oto dlaczego wg niego samego przeszedł odszedł z Cracovii:

"Klub czołowy w Krakowie i w Polsce w tak przygniatającej większości polski i chrześcijański rządzony jest faktycznie przez nieliczny szereg jednostek pochodzenia żydowskiego [...] społecznie i etycznie niżej stojących jednostek".

W tym samym numerze jest też odpowiedź Cracovii: tego komentować nie będziemy "gdyż uwłaczałoby to godności klubu".

Żydzi o Cracovii i innych krakowskich klubach sportowych

Henryk Vogler "Wyznanie mojżeszowe"

Fragment wspomnień Henryka Voglera zawartych w książce "Wyznanie mojżeszowe".

"Zrozumiałe, że wśród dzieciarni i młodzieży żydowskiej, a także — jeżeli szło o starszych — mniej lub bardziej lewicujących, „Cracovia" cieszyła się specjalną sympatią jako klub, który przyjmował w swoje szeregi każdego chętnego, bez żadnych ograniczeń wyznaniowych czy narodowościowych. [...]

Inaczej rzecz przedstawiała się u jej wiecznej antagonistki „Wisły". Kiedy w czasie jednego z meczów tej drużyny sędzia Rosenfeld za poważne przewinienie wykluczył z gry znakomitego piłkarza „Wisły" Henryka Reymana (kapitana, później majora, a w końcu podpułkownika Wojsk Polskich) - ten odmówił opuszczenia boiska oświadczając, że żaden Żyd nie będzie mu rozkazywał. W rezultacie cała „Wisła" zeszła z placu gry i mecz nie został dokończony.

Obok tych dwóch drużyn piłkarskich ważną rolę w krakowskim sporcie pełniły wówczas (nie licząc pomniejszych klubów [...] ) dwie inne. Były to drużyny żydowskie „Jutrzenka" i „Makkabi", między którymi trwały — nieco podobnie jak między tamtymi dwiema — głębokie animozje. Miały one społeczny, a nawet polityczny charakter, [...].

Gracze „Wisły" nosili czerwone koszulki z pięcioramienną białą gwiazdą na piersi, co, oczywiście, nie miało niczego wspólnego z jakąkolwiek manifestacją programową czy, uchowaj Boże, ideową tej powstałej w 1906 roku drużyny, było tylko czystym, fantazyjnym pomysłem plastycznym. Natomiast biało-czerwone barwy „Cracovii" sugerowały wyraźnie deklarację narodową zespołu utworzonego nieco wcześniej niż „Wisła", także jeszcze pod zaborem austriackim."

Manuel Rympel "Słowo o Żydach krakowskich w okresie międzywojennym (1918-1939)"

Fragment wspomnień Manuela Rympela zawartych w książce "Kopiec wspomnień".

"Należy tu podkreślić, że demokratyczna Cracovia popierała Jutrzenkę, natomiast Makkabia mimo, że była klubem żydowskim, była antagonistką Jutrzenki. Pikanteria tego polega jeszcze i na tym, że w atakach na Jutrzenkę sprzymierzała się Makkabia z katolicką Wisłą, stosującą do Żydów numerus nullus."

Paragraf aryjski

Wisła Kraków, lata 30-te XX wieku

Lata 30-te XX wieku to okres narastającego faszyzmu w Europie. Hitlerowskie porządki znajdowały uznanie w wielu krajach. Także w Polsce wrosła aktywność środowisk endeckich wymierzona zwłaszcza w Żydów. Jednym z pierwszych postulatów było wprowadzenie zasady numerus clausus na polskich uczelniach czyli wprowadzeniu limitu liczby studentów pochodzenia żydowskiego. Wiązało się z tym getto ławkowe czyli zmuszanie żydowskich studentów do siadania tylko w wyznaczonych im miejscach. Aby osiągnąć ten cel bojówki wszechpolaków stosowały brutalne metody, studentów-Żydów i tych, którzy stawali w ich obronie bito pałkami i kastetami. Zdarzały się przypadki śmiertelne. Na Uniwersytecie Jagiellońskim numerus clausus wprowadzono od roku 1937/38 na wszystkich kierunkach. Limit dla Żydów wynosił 10% miejsc. Wymuszano bojkot ekonomiczny żydowskich sklepikarzy, a w kilku miastach doszło nawet do pogromów. Żydzi, którzy nie wyemigrują "powinni być uważani za pasożytów i jako tacy ulec zabiegom eksterminacyjnym" głosiła nacjonalistyczna prasa. "Pomyśl tylko: spotykasz Żyda czy komunistę gdzieś w ciasnym miejscu. Walisz! Walisz żelazem prosto w zęby ..." pisano na ulotkach. W atmosferze przemocy przeciwstawianie się faszyzującym bojówkom wymagało sporej odwagi.

W świecie piłki nożnej postulowano numerus nullus czyli całkowity zakaz dostępu dla Żydów. Przepis taki wprowadziły niektóre kluby sportowe. Statut Wisły Kraków zabraniał przynależności nie-Polakom. Na przełomie 1937 i 1938 Warta Poznań wystąpiła z żądaniem wprowadzenia paragrafu aryjskiego czyli wykluczenia z PZPN klubów, sędziów i piłkarzy nie-chrześcijan. Wniosek ten poparły Wisła Kraków i AKS Chorzów. W obronie praw Żydów (i innych mniejszości narodowych) wystąpiła Cracovia popierana przez Pogoń Lwów i ŁKS Łódź. Tych antysemickich przepisów, wobec sprzeciwu władz państwowych, nie uchwalono na zjeździe PZPN. Popierały je jednak władze Ligi. Na oporne kluby wywierano naciski. Cracovia nie podporządkowała się tym zaleceniom stąd jej kłopoty z sędziami. W sezonie 1938 nagminnie gwizdano przeciw Cracovii i dopuszczano brutalną grę przeciw jej zawodnikom, natomiast dyskwalifikowano Pasiaków gdy bezkarnie faulowani sami wymierzali sprawiedliwość. Najbardziej kuriozalnym punktem tej kampanii było unieważnienie wygranego przez Cracovię meczu u siebie z Polonią po tym jak sędzia złożył samokrytykę w prasie. Mecz nakazano powtórzyć - to jedyny taki przypadek w historii polskiej piłki. Powtórzony mecz Cracovia przegrała zamiast trzeciego zajmując miejsce siódme.

Stosunek kibiców Cracovii do określenia "Żydzi"

Vlepka sprzedawana w oficjalnym sklepiku Wisły Kraków

"Żydzi", "Żydki", "Icki" czy "pejsy" to spotykane dziś określenia kibiców Cracovii. Używają go - w charakterze wyzwiska - na ogół kibice konkurencyjnych krakowskich klubów. "Boją się nas żydowskie psy" głosił fragment pieśni umieszczonej na oficjalnej stronie Wisły Kraków SSA. Wśród przynajmniej części kibiców Cracovii daje się zauważyć tendencję do akceptacji tego określenia.

Mówią na nas Żydzi

nikt tu tego sie nie wstydzi

Bo naszego klubu

jest piękna historia

To fragment innej piosenki - "Cracovia" w wykonaniu Łysego.

Możesz nazwać mnie Żydem,

Nie jest to dla mnie wstydem.

Napisał gtx, poeta opiewający Cracovię.

"Jude Gang" - właśnie tak postanowiły nazwać sie bojówki hooliganów Cracovii. Gwiazdę Dawida można spotkać na niektórych szalikach czy graffiti. Nie wprost nawiązują do tego także inne hasła kibiców: "Naród Wybrany" (o kibicach Pasów) czy "Ziemia Święta" (o stadionie).

Z faktu przyswojenia sobie tego określenia, nie należy jednak wyciągać wniosków o nieznajomości własnej historii. Kibice Cracovii są świadomi, że Cracovia nie była żydowskim klubem. Używanie żydowskiej symboliki wynika bądź to ze "zgrywy" (jest żartem skierowanym w tych, którzy uważają to określenie za wyzwisko) bądź z dumy z postawy Cracovii w czasach szalejącego antysemityzmu.

flaga "Jude Gang"

graffiti na jednym z krakowskich osiedli

szalik kibiców Pasów

Należny tu zaznaczyć, że akceptacja żydowskiej symboliki przez kibiców Cracovii nie oznacza zgody dla kogokolwiek z zewnątrz by nazywać Żydami fanów Pasów. Warto przypomnieć kolejność: najpierw pojawiły się używane przez kibiców innych klubów jako wyzwiska określenia "Żydzi", "pejsy" itp, a dopiero reakcją na nie jest przyswojenie sobie ich przez sympatyków biało-czerwonych. Nie może to być zatem usprawiedliwieniem dla czyjegokolwiek antysemityzmu.

Zobacz też

• Manuel Rympel "Słowo o Żydach krakowskich w okresie międzywojennym (1918-1939)" - fragment o sporcie (PDF)
• Cracovia w literaturze
• Książki o Cracovii
• Szaliki antycracoviackie

Historia i tradycja Cracovii

Historia: Najstarsi w Krakowie • Najstarsi w Polsce • Pierwsze lata Cracovii • Historia nazwy Cracovia • Historia stadionu • Dawne boiska • Dawne lodowiska • Kroniki • Krakowska szkoła gry • Jak dyskryminowano Cracovię • Żydzi

Krajowy Związek Turystyczny • Austriacki Związek Piłki Nożnej • Związek Polski Piłki Nożnej

Skany starych gazet: 1906 • 1907 • i dalej..

Tradycja: Wartości Cracovii • Pasy • Stroje • Herb • Flaga • Hymn • Stare hymny • Trening Noworoczny • Lajkonik • Rada Seniorów • Święta Wojna • Wielcy ludzie Cracovii • Słynni kibice