Żydzi: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 17:14, 17 lut 2021

szalik kibiców Wisły Kraków

graffiti kibiców Wisły Kraków

"Cracovia to Żydzi" - głosi spotykany czasami pogląd. W samym Krakowie jest on szczególnie popularny wśród części kibiców konkurencyjnych klubów.

Kluby żydowskie w Krakowie

herb Jutrzenki

herb Makkabi

Przed II wojną światową istniało w Krakowie kilkanaście klubów mniejszości żydowskiej. Dwa najbardziej znane to

Żydowskie Towarzystwo Sportowe Jutrzenka Kraków (założone w 1910)
Żydowski Klub Sportowy Makkabi Kraków (założony w 1909).

Oprócz nich istniały mniej znaczące sportowo kluby

Żydowski Klub Sportowy Adria Kraków
Żydowski Klub Sportowy Amatorzy Kraków
Żydowski Klub Sportowy Bar Kochba Kraków
Żydowski Klub Sportowy Dror Kraków
Żydowski Klub Sportowy Gewira Kraków
Żydowski Klub Sportowy Gideon Kraków
Żydowski Klub Sportowy Hakadur Kraków
Żydowski Klub Sportowy Hagibor Kraków
Żydowski Klub Sportowy Hakoah Kraków
Żydowski Klub Sportowy Hasmonea Kraków
Żydowski Klub Sportowy Jehuda Kraków
Żydowski Klub Sportowy Kadimah Kraków
Żydowski Klub Sportowy Samson Kraków
Żydowski Klub Sportowy Świt Kraków
Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy ŻRKS Kraków
Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy Gwiazda Kraków
Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy Młodość Kraków
Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy Siła Kraków
Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczne Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczne
Żydowskie Towarzystwo Sportowe Żydowskie Towarzystwo Sportowe

Jutrzenka i Makkabi przez lata grały w krakowskiej Klasie A czyli na najwyższym poziomie ligowym w okręgu krakowskim. Makkabi było drugim klubem w Krakowie w 1921 wyprzedzając w tabeli Wisłę, tą samą pozycję osiągnęła Jutrzenka w 1924 wyprzedzając Cracovię. Jutrzenka w 1927 zagrała w nowoutworzonej ekstraklasie piłkarskiej. Miejsce w niej otrzymała po ... Cracovii, która nie przyjęła zaproszenia do Ligi - wówczas zbuntowanej i rozłamowej wobec PZPN. Był to jedyny jej sezon w I lidze. Jutrzenka i Makkabi były głównymi rywalkami Cracovii w rozgrywkach piłki wodnej, obie też wielokrotnie sięgały po mistrzostwo Polski w tej dyscyplinie.

Makkabi miało swój stadion w pobliżu Wawelu - to obecny stadion Nadwiślanu. Stadion Jutrzenki znajdował się tam gdzie obecnie jest stadion Wisły, czyli tuż obok dawnego stadionu Wisły przy al. 3 Maja i w pobliżu lekkoatletycznego stadionu Cracovii. Z kolei zgodnie z planem regulacyjnym z 1923 r. mieścił się na terenie obecnie rozszerzonego Parku Jordana (II wersja).

Jutrzenka i Makkabi były klubami skonfliktowanymi, różnice między nimi dotyczyły polityki. Makkabi było powiązane z ruchem syjonistycznym, Jutrzenka z lewicowym Bundem. Celem syjonistów było założenie żydowskiego państwa w Palestynie i masowa emigracja tam, do tego czasu domagali się autonomii dla polskich Żydów. Bund przyszłość Żydów widział w integracji z Polską z zachowaniem odrębności narodowej i autonomii oświatowo-kulturalnej. Mecze między Jutrzenką a Makkabi były szczególnie zażarte - nazywano je świętą wojną na długo zanim przeniesiono to określenie na mecze Cracovii z Wisłą. Zresztą pierwszym, który to uczynił był piłkarz Cracovii, a Jutrzenki wychowanek Ludwik Gintel. Różnice między tymi klubami były na tyle duże, że w sporach na forum KOZPN syjonistyczne Makkabi nie miało oporów przed zawieraniem taktycznych sojuszy z niechętną Żydom Wisłą. Lewicowa Jutrzenka często korzystała ze wsparcia demokratycznej Cracovii.

Cracovia - klub demokratyczny

Cracovia powstała jako organizacja krakowskiego środowiska akademickiego, mimo to, (a może raczej dzięki temu) była klubem, jak wówczas mówiono, demokratycznym. Oznaczało to, że jest otwarta na wszystkie grupy i środowiska. Nigdy nie ustanawiała żadnych barier klasowych, religijnych bądź narodowościowych. Podziały klasowe były jeszcze bardzo mocne na początku XX wieku, mimo to w Cracovii było miejsce dla arystokratów, mieszczan, rzemieślników, robotników, studentów i uczniów. Nie liczyło sie pochodzenie, jedynym kryterium były umiejętności sportowe.

Cracovia swoją polskość podkreślała narodowymi biało-czerwonymi barwami. To właśnie działacze Cracovii doprowadzili do powstania Związku Polskiego Piłki Nożnej - związku piłkarskiego grupującego kluby z Galicji. Mimo tego w Cracovii nie było żadnych barier narodowościowych. Oprócz Polaków w Pasach grali i działali Anglicy, Austriacy, Węgrzy, Czesi i oczywiście Żydzi. Współcześnie niemal w każdym klubie grają ludzie wielu narodowości i nie wzbudza to żadnych emocji. Dawniej tak nie było i taka postawa nie była powszechna. Cracovia była jednym z prekursorów - o dziesięciolecia wyprzedzając inne kluby.

"Przegląd Sportowy" z 30 czerwca 1922

Taki otwarty, demokratyczny charakter Cracovii nie odpowiadał wszystkim, zwłaszcza osobom o nacjonalistycznych poglądach. Przykładem może tu byc tzw. sprawa Pychowskiego, a zwłaszcza użyte przez niego argumenty. W 1924 z Cracovii do Wisły w zamian za obietnicę otrzymania mieszkania odszedł Aleksander Pychowski. "Przegląd Sportowy" podśmiewywał się, że "pewien czołowy klub zamierza wybudować kamienice dla werbowania graczy Cracovii". W czasach amatorskiego futbolu taki materializm nie był dobrze widziany. Pychowski postanowił sie jakoś bronić. Napisał list do redakcji "PS". Wszystkiemu zaprzeczył i podał inne, rzekomo prawdziwe, powody. Oto dlaczego wg niego samego przeszedł odszedł z Cracovii:

"Klub czołowy w Krakowie i w Polsce w tak przygniatającej większości polski i chrześcijański rządzony jest faktycznie przez nieliczny szereg jednostek pochodzenia żydowskiego [...] społecznie i etycznie niżej stojących jednostek".

W tym samym numerze jest też odpowiedź Cracovii: tego komentować nie będziemy "gdyż uwłaczałoby to godności klubu"^[1].

Żydzi o Cracovii i innych krakowskich klubach sportowych

Henryk Vogler "Wyznanie mojżeszowe"

Fragment wspomnień Henryka Voglera zawartych w książce "Wyznanie mojżeszowe".

"Zrozumiałe, że wśród dzieciarni i młodzieży żydowskiej, a także — jeżeli szło o starszych — mniej lub bardziej lewicujących, „Cracovia" cieszyła się specjalną sympatią jako klub, który przyjmował w swoje szeregi każdego chętnego, bez żadnych ograniczeń wyznaniowych czy narodowościowych. [...]

Inaczej rzecz przedstawiała się u jej wiecznej antagonistki „Wisły". Kiedy w czasie jednego z meczów tej drużyny sędzia Rosenfeld za poważne przewinienie wykluczył z gry znakomitego piłkarza „Wisły" Henryka Reymana (kapitana, później majora, a w końcu podpułkownika Wojsk Polskich) - ten odmówił opuszczenia boiska oświadczając, że żaden Żyd nie będzie mu rozkazywał. W rezultacie cała „Wisła" zeszła z placu gry i mecz nie został dokończony.

Obok tych dwóch drużyn piłkarskich ważną rolę w krakowskim sporcie pełniły wówczas (nie licząc pomniejszych klubów [...] ) dwie inne. Były to drużyny żydowskie „Jutrzenka" i „Makkabi", między którymi trwały — nieco podobnie jak między tamtymi dwiema — głębokie animozje. Miały one społeczny, a nawet polityczny charakter, [...].

Gracze „Wisły" nosili czerwone koszulki z pięcioramienną białą gwiazdą na piersi, co, oczywiście, nie miało niczego wspólnego z jakąkolwiek manifestacją programową czy, uchowaj Boże, ideową tej powstałej w 1906 roku drużyny, było tylko czystym, fantazyjnym pomysłem plastycznym. Natomiast biało-czerwone barwy „Cracovii" sugerowały wyraźnie deklarację narodową zespołu utworzonego nieco wcześniej niż „Wisła", także jeszcze pod zaborem austriackim."

Manuel Rympel "Słowo o Żydach krakowskich w okresie międzywojennym (1918-1939)"

Fragment wspomnień Manuela Rympela zawartych w książce "Kopiec wspomnień".

"Należy tu podkreślić, że demokratyczna Cracovia popierała Jutrzenkę, natomiast Makkabia^[2] mimo, że była klubem żydowskim, była antagonistką Jutrzenki. Pikanteria tego polega jeszcze i na tym, że w atakach na Jutrzenkę sprzymierzała się Makkabia z katolicką Wisłą, stosującą do Żydów numerus nullus."

Paragraf aryjski

Wisła Kraków, lata 30-te XX wieku

Cracovia klubem apolitycznym i awyznaniowym (informacja z walnego zgromadzenia KS Cracovia z dnia 24 stycznia 1937 r.), dziennik żydowski Nowy Dziennik nr. 25 z dn. 25 stycznia 1937 r.

O antysemityźmie w sporcie krakowskim przed wybuchem II wojny światowej, dziennik żydowski Nowy Dziennik nr. 55 z dn. 24 lutego 1938 r.

Lata 30-te XX wieku to okres narastającego faszyzmu w Europie. Hitlerowskie porządki znajdowały uznanie w wielu krajach. Także w Polsce wrosła aktywność środowisk endeckich wymierzona zwłaszcza w Żydów. Jednym z pierwszych postulatów było wprowadzenie zasady numerus clausus na polskich uczelniach czyli wprowadzeniu limitu liczby studentów pochodzenia żydowskiego. Wiązało się z tym getto ławkowe czyli zmuszanie żydowskich studentów do siadania tylko w wyznaczonych im miejscach. Aby osiągnąć ten cel bojówki wszechpolaków stosowały brutalne metody, studentów-Żydów i tych, którzy stawali w ich obronie bito pałkami i kastetami. Zdarzały się przypadki śmiertelne. Na Uniwersytecie Jagiellońskim numerus clausus wprowadzono od roku 1937/38 na wszystkich kierunkach. Limit dla Żydów wynosił 10% miejsc. Wymuszano bojkot ekonomiczny żydowskich sklepikarzy, a w kilku miastach doszło nawet do pogromów. Żydzi, którzy nie wyemigrują "powinni być uważani za pasożytów i jako tacy ulec zabiegom eksterminacyjnym" głosiła nacjonalistyczna prasa. "Pomyśl tylko: spotykasz Żyda czy komunistę gdzieś w ciasnym miejscu. Walisz! Walisz żelazem prosto w zęby ..." pisano na ulotkach. W atmosferze przemocy przeciwstawianie się faszyzującym bojówkom wymagało sporej odwagi.

W świecie piłki nożnej postulowano numerus nullus czyli całkowity zakaz dostępu dla Żydów. Przepis taki wprowadziły niektóre kluby sportowe. Statut Wisły Kraków zabraniał przynależności nie-Polakom ("Członkiem zwyczajnym może być każdy Polak, który ukończył 18 rok życia")^[3]^[4]. Na przełomie 1937 i 1938 Warta Poznań wystąpiła z żądaniem wprowadzenia paragrafu aryjskiego czyli wykluczenia z PZPN klubów, sędziów i piłkarzy nie-chrześcijan^[5]. Wniosek ten poparły Wisła Kraków i AKS Chorzów. W obronie praw Żydów (i innych mniejszości narodowych) wystąpiła Cracovia popierana przez Pogoń Lwów i ŁKS Łódź. Tych antysemickich przepisów, wobec sprzeciwu władz państwowych, nie uchwalono na zjeździe PZPN. Popierały je jednak władze Ligi. Na oporne kluby wywierano naciski. Cracovia nie podporządkowała się tym zaleceniom stąd jej kłopoty z sędziami. W sezonie 1938 nagminnie gwizdano przeciw Cracovii i dopuszczano brutalną grę przeciw jej zawodnikom, natomiast dyskwalifikowano Pasiaków gdy bezkarnie faulowani sami wymierzali sprawiedliwość. Najbardziej kuriozalnym punktem tej kampanii było unieważnienie wygranego przez Cracovię meczu u siebie z Polonią po tym jak sędzia złożył samokrytykę w prasie. Mecz nakazano powtórzyć - to jedyny taki przypadek w historii polskiej piłki. Powtórzony mecz Cracovia przegrała zamiast trzeciego zajmując miejsce siódme.

Stosunek kibiców Cracovii do określenia "Żydzi"

Vlepka sprzedawana w oficjalnym sklepiku Wisły Kraków

"Żydzi", "Żydki", "Icki" czy "pejsy" to spotykane dziś określenia kibiców Cracovii. Używają go - w charakterze wyzwiska - na ogół kibice konkurencyjnych krakowskich klubów. "Boją się nas żydowskie psy" głosił fragment pieśni umieszczonej na oficjalnej stronie Wisły Kraków SSA. Wśród przynajmniej części kibiców Cracovii daje się zauważyć tendencję do akceptacji tego określenia.

Mówią na nas Żydzi

nikt tego się nie wstydzi

Bo naszego klubu

jest piękna historia

To fragment innej piosenki - "Cracovia" w wykonaniu Łysego.

Możesz nazwać mnie Żydem,

Nie jest to dla mnie wstydem.

Napisał gtx, poeta opiewający Cracovię.

"Jude Gang" - właśnie tak postanowiły nazwać sie bojówki hooliganów Cracovii. Gwiazdę Dawida można spotkać na niektórych szalikach czy graffiti. Nie wprost nawiązują do tego także inne hasła kibiców: "Naród Wybrany" (o kibicach Pasów) czy "Ziemia Święta" (o stadionie).

Z faktu przyswojenia sobie tego określenia, nie należy jednak wyciągać wniosków o nieznajomości własnej historii. Kibice Cracovii są świadomi, że Cracovia nie była żydowskim klubem. Używanie żydowskiej symboliki wynika z jednego z dwóch (lub obu) powodów:

Ze "zgrywy" - jest żartem skierowanym w tych, którzy uważają to określenie za obraźliwe. Jest to chęć pokazania "nas to nie obraża, to nie jest prawdziwe wyzwisko". To przekaz "nie znaleźliście nic naprawdę negatywnego w naszej historii, wiec wymyśliliście to". To przesłanie "my sobie z tego robimy żarty, a czy dotyczące Was wyzwiska też nie mają sensu i są Wam obojętne?".
Z dumy z postawy Cracovii w czasach szalejącego antysemityzmu. Kibice kierujący się tym powodem chcą pokazać, że to określenie powstało dlatego, że Cracovia była otwarta na Żydów w czasie gdy inni odmawiali im praw. To przesłanie "nazywacie nas Żydami dlatego, że zawsze zachowywaliśmy się w porządku w stosunku do nich, a Wy?".

flaga "Jude Gang"

graffiti na jednym z krakowskich osiedli

szalik kibiców Pasów

flaga Izraela na meczu z TSV 1860 Monachium

Należny tu zaznaczyć, że akceptacja żydowskiej symboliki przez kibiców Cracovii nie oznacza zgody dla kogokolwiek z zewnątrz by nazywać Żydami fanów Pasów. Warto przypomnieć kolejność: najpierw pojawiły się używane przez kibiców innych klubów jako wyzwiska określenia "Żydzi", "pejsy" itp, a dopiero reakcją na nie jest przyswojenie sobie ich przez sympatyków biało-czerwonych. Nie może to być zatem usprawiedliwieniem dla czyjegokolwiek antysemityzmu. Jeśli ktoś wypowiada obraźliwe słowa pod adresem Żydów to obraża Żydów, nie kibiców Cracovii.

Filmy

26 listopada 2008 - 178 derby Krakowa.

Po meczu piłkarze Wisły Kraków zaintonowali i odśpiewali razem z kibicami swojego klubu antysemicką piosenkę, a po jej wykonaniu nagrodzili fanów oklaskami.

http://pl.youtube.com/watch?v=025Eb11Vpqs

Przypisy

↑ Przegląd Sportowy nr 46 z 19 listopada 1924, "Nadesłane", paragraf 2 (lub kopia)
↑ Makkabi w języku hebrajskim jest słowem rodzaju żeńskiego, stąd taka, niestosowana w języku polskim, odmiana.
↑ Statut TS Wisła z roku 1921, artykuł IV p.10 [1]
↑ A także: "Obowiązki członków (...) zachowywać się zawsze i wszędzie zgodnie z wymogami człowieka honorowego, dobrego Polaka i rzetelnego sportowca" - Statut TS Wisła z roku 1936, paragraf 20 [2]
↑ Przegląd Sportowy nr 17 z 28 lutego 1938, "15 godzin wśród obradujących piłkarzy", paragraf 13

Linki zewnętrzne

Artykuł "White Star czy White Power!?" na TerazPasy.pl (październik 2006)

Zobacz też

Historia i tradycja Cracovii

Historia: Najstarsi w Krakowie • Najstarsi w Polsce • Pierwsze lata Cracovii • Historia nazwy Cracovia • Historia stadionu • Dawne boiska • Dawne lodowiska • Kroniki • Krakowska szkoła gry • Jak dyskryminowano Cracovię • Żydzi

Krajowy Związek Turystyczny • Austriacki Związek Piłki Nożnej • Związek Polski Piłki Nożnej

Skany starych gazet: 1906 • 1907 • i dalej..

Tradycja: Wartości Cracovii • Pasy • Stroje • Herb • Flaga • Hymn • Stare hymny • Trening Noworoczny • Lajkonik • Rada Seniorów • Święta Wojna • Wielcy ludzie Cracovii • Słynni kibice

[1] Przegląd Sportowy nr 46 z 19 listopada 1924, "Nadesłane", paragraf 2 (lub kopia)

[2] Makkabi w języku hebrajskim jest słowem rodzaju żeńskiego, stąd taka, niestosowana w języku polskim, odmiana.

[3] Statut TS Wisła z roku 1921, artykuł IV p.10 [1]

[4] A także: "Obowiązki członków (...) zachowywać się zawsze i wszędzie zgodnie z wymogami człowieka honorowego, dobrego Polaka i rzetelnego sportowca" - Statut TS Wisła z roku 1936, paragraf 20 [2]

[5] Przegląd Sportowy nr 17 z 28 lutego 1938, "15 godzin wśród obradujących piłkarzy", paragraf 13

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-[[Grafika: Wisła Kraków - antysemicki szalik.jpg|thumb|szalik kibiców Wisły Kraków]]
+[[Grafika:Wisła Kraków - antysemicki szalik.jpg|thumb|300px|szalik kibiców Wisły Kraków]]
-''"Cracovia to Żydzi"'' - głosi spotykane czasami pogląd. W samym Krakowie jest on szczególnie popularny wśród części kibiców konkurencyjnych klubów.
+[[Grafika:Wisła Kraków - antysemickie graffiti.jpg|thumb|300px|graffiti kibiców Wisły Kraków]]
+''"Cracovia to Żydzi"'' - głosi spotykany czasami pogląd. W samym Krakowie jest on szczególnie popularny wśród części kibiców konkurencyjnych klubów.
 ===Kluby żydowskie w Krakowie===
-[[Grafika: Jutrzenka Kraków herb.png|thumb|100px|herb Jutrzenki]]
+[[Grafika:Jutrzenka Kraków herb.png|thumb|100px|herb Jutrzenki]]
-[[Grafika: Makkabi Kraków herb.png|thumb|100px|herb Makkabi]]
+[[Grafika:Makkabi Kraków herb.png|thumb|100px|herb Makkabi]]
-Przed II wojną światową istniało w Krakowie kilka klubów mniejszości żydowskiej. Dwa najbardziej znane to
+Przed II wojną światową istniało w Krakowie kilkanaście klubów mniejszości żydowskiej. Dwa najbardziej znane to
 * Żydowskie Towarzystwo Sportowe [[Jutrzenka Kraków]] (założone w 1910)
 * Żydowski Klub Sportowy [[Makkabi Kraków]] (założony w 1909).
 Oprócz nich istniały mniej znaczące sportowo kluby
-* Żydowski Klub Sportowy Hagadur Kraków
-* Żydowski Klub Sportowy Hagibor Kraków
-* Żydowski Klub Sportowy Hakoah Kraków (założony w 1922)
-* Żydowski Klub Sportowy Jehuda Kraków
-* Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy [[Młodość Kraków]] (założony w 1911, do 18 kwietnia 1914 używający nazwy ŻKS Jugend Kraków)
-* Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy Siła Kraków
-Jutrzenka w [[1927 Mistrzostwa Polski| 1927]] zagrała w nowoutworzonej I lidze. Miejsce w niej otrzymała po ... Cracovii, która nie przyjęła zaproszenia do Ligi - wówczas zbuntowanej i rozłamowej wobec PZPN. Był to jedyny jej sezon w I lidze. Jutrzenka i Makkabi przez lata grały w krakowskiej [[Klasa A|Klasie A]] czyli na najwyższym poziomie ligowym w okręgu krakowskim. Makkabi było drugim klubem w Krakowie w [[1921 krakowska Klasa A|1921]] wyprzedzając w tabeli [[Wisła Kraków|Wisłę]], tą samą pozycję osiągnęła Jutrzenka w  [[1924 krakowska Klasa A|1924]] wyprzedzając Cracovię. Jutrzenka i Makkabi były głównymi rywalkami Cracovii w rozgrywkach piłki wodnej, obie też wielokrotnie sięgały po mistrzostwo Polski w tej dyscyplinie.
+* Żydowski Klub Sportowy [[Adria Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Amatorzy Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Bar Kochba Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Dror Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Gewira Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Gideon Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Hakadur Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Hagibor Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Hakoah Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Hasmonea Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Jehuda Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Kadimah Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Samson Kraków]]
+* Żydowski Klub Sportowy [[Świt Kraków]]
+* Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy [[ŻRKS Kraków]]
+* Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy [[Gwiazda Kraków]]
+* Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy [[Młodość Kraków]]
+* Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy [[Siła Kraków]]
+* Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczne [[Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczne ]]
+* Żydowskie Towarzystwo Sportowe [[Żydowskie Towarzystwo Sportowe ]]
-Makkabi miało swój stadion w pobliżu Wawelu - to obecny stadion [[Nadwiślan Kraków|Nadwiślanu]]. Stadion Jutrzenki znajdował się tam gdzieo becnie jest stadion Wisły, czyli tuż obok dawnego stadionu Wisły przy al. 3 Maja i w pobliżu lekkoatletycznego stadionu Cracovii.
+Jutrzenka i Makkabi przez lata grały w krakowskiej [[Klasa A|Klasie A]] czyli na najwyższym poziomie ligowym w okręgu krakowskim. Makkabi było drugim klubem w Krakowie w [[1921 krakowska Klasa A|1921]] wyprzedzając w tabeli [[Wisła Kraków|Wisłę]], tą samą pozycję osiągnęła Jutrzenka w  [[1924 krakowska Klasa A|1924]] wyprzedzając Cracovię. Jutrzenka w [[1927 Mistrzostwa Polski|1927]] zagrała w nowoutworzonej ekstraklasie piłkarskiej. Miejsce w niej otrzymała po ... Cracovii, która nie przyjęła zaproszenia do Ligi - wówczas zbuntowanej i rozłamowej wobec PZPN. Był to jedyny jej sezon w I lidze. Jutrzenka i Makkabi były głównymi rywalkami Cracovii w rozgrywkach piłki wodnej, obie też wielokrotnie sięgały po mistrzostwo Polski w tej dyscyplinie.
+Makkabi miało swój stadion w pobliżu Wawelu - to obecny stadion [[Nadwiślan Kraków|Nadwiślanu]]. Stadion Jutrzenki znajdował się tam gdzie obecnie jest stadion Wisły, czyli tuż obok dawnego stadionu Wisły przy al. 3 Maja i w pobliżu [[Boiska Cracovii#Stadion lekkoatletyczny Cracovii|lekkoatletycznego stadionu]] Cracovii. Z kolei zgodnie z planem regulacyjnym z 1923 r. mieścił się na terenie obecnie rozszerzonego Parku Jordana (II wersja).<br>
 Jutrzenka i Makkabi były klubami skonfliktowanymi, różnice między nimi dotyczyły polityki. Makkabi było powiązane z ruchem syjonistycznym, Jutrzenka z lewicowym Bundem. Celem syjonistów było założenie żydowskiego państwa w Palestynie i masowa emigracja tam, do tego czasu domagali się autonomii dla polskich Żydów. Bund przyszłość Żydów widział w integracji z Polską z zachowaniem odrębności narodowej i autonomii oświatowo-kulturalnej. Mecze między Jutrzenką a Makkabi były szczególnie zażarte  - nazywano je ''[[Święta Wojna|świętą wojną]]'' na długo zanim  przeniesiono to określenie na mecze Cracovii z Wisłą. Zresztą pierwszym, który to uczynił był piłkarz Cracovii, a Jutrzenki wychowanek [[Ludwik Gintel]]. Różnice między tymi klubami były na tyle duże, że w sporach na forum KOZPN syjonistyczne Makkabi nie miało oporów przed zawieraniem taktycznych sojuszy z niechętną Żydom Wisłą. Lewicowa Jutrzenka często korzystała ze wsparcia demokratycznej Cracovii.
@@ Linia 26: / Linia 42: @@
 Cracovia powstała jako organizacja krakowskiego środowiska akademickiego, mimo to, (a może raczej dzięki temu) była klubem, jak wówczas mówiono, demokratycznym. Oznaczało to, że jest otwarta na wszystkie grupy i środowiska. Nigdy nie ustanawiała żadnych barier klasowych, religijnych bądź narodowościowych. Podziały klasowe były jeszcze bardzo mocne na początku XX wieku, mimo to w Cracovii było miejsce dla arystokratów, mieszczan, rzemieślników, robotników, studentów i uczniów. Nie liczyło sie pochodzenie, jedynym kryterium były umiejętności sportowe.
-Cracovia swoją polskość podkreślała narodowymi biało-czerwonymi barwami. To właśnie działacze Cracovii doprowadzili do powstania [[Związek Polski Piłki Nożnej|Związku Polskiego Piłki Nożnej]] - związku piłkarskiego grupującego kluby z Galicji. Mimo tego w Cracovii nie było żadnych barier narodowościowych. Oprócz Polaków w Pasach grali i działali Anglicy, Austriacy, Węgrzy, Czesi i oczywiście Żydzi.
+Cracovia swoją polskość podkreślała narodowymi biało-czerwonymi barwami. To właśnie działacze Cracovii doprowadzili do powstania [[Związek Polski Piłki Nożnej|Związku Polskiego Piłki Nożnej]] - związku piłkarskiego grupującego kluby z Galicji. Mimo tego w Cracovii nie było żadnych barier narodowościowych. Oprócz Polaków w Pasach grali i działali Anglicy, Austriacy, Węgrzy, Czesi i oczywiście Żydzi. Współcześnie niemal w każdym klubie grają ludzie wielu narodowości i nie wzbudza to żadnych emocji. Dawniej tak nie było i taka postawa nie była powszechna. Cracovia była jednym z prekursorów - o dziesięciolecia wyprzedzając inne kluby.
-Taki otwarty, demokratyczny charakter Cracovii nie odpowiadał wszystkim, zwłaszcza osobom o nacjonalistycznych poglądach. Przykładem może tu byc tzw. sprawa Pychowskiego, a zwłaszcza użyte przez niego argumenty.
+[[Grafika:Przegląd Sportowy 1922-06-30.jpg|thumb|381px|"Przegląd Sportowy" z 30 czerwca 1922]]
-W [[1924]] z Cracovii do [[Wisła Kraków|Wisły]] w zamian za obietnicę otrzymania mieszkania odszedł [[Aleksander Pychowski]]. "Przegląd Sportowy" podśmiewywał się, że ''"pewien czołowy klub zamierza wybudować kamienice dla werbowania graczy Cracovii"''. W czasach amatorskiego futbolu i taki materializm nie był dobrze widziany. Pychowski postanowił sie jakoś bronić. Napisał list do redakcji "PS". Wszystkiemu zaprzeczył i podał inne, rzekomo prawdziwe, powody.  Oto dlaczego wg niego samego przeszedł odszedł z Cracovii:
+Taki otwarty, demokratyczny charakter Cracovii nie odpowiadał wszystkim, zwłaszcza osobom o nacjonalistycznych poglądach. Przykładem może tu byc tzw. sprawa Pychowskiego, a zwłaszcza użyte przez niego argumenty. W [[1924]] z Cracovii do [[Wisła Kraków|Wisły]] w zamian za obietnicę otrzymania mieszkania odszedł [[Aleksander Pychowski]]. "Przegląd Sportowy" podśmiewywał się, że ''"pewien czołowy klub zamierza wybudować kamienice dla werbowania graczy Cracovii"''. W czasach amatorskiego futbolu taki materializm nie był dobrze widziany. Pychowski postanowił sie jakoś bronić. Napisał list do redakcji "PS". Wszystkiemu zaprzeczył i podał inne, rzekomo prawdziwe, powody.  Oto dlaczego wg niego samego przeszedł odszedł z Cracovii:
 ''"Klub czołowy w Krakowie i w Polsce w tak przygniatającej większości polski i chrześcijański rządzony jest faktycznie przez nieliczny szereg jednostek pochodzenia żydowskiego [...] społecznie i etycznie niżej stojących jednostek".''
-W tym samym numerze jest też odpowiedź Cracovii: tego komentować nie będziemy ''"gdyż uwłaczałoby to naszej godności"''<ref>[http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/p_sportowy/1924/numer046/imagepages/image12.htm Przegląd Sportowy nr 46 z 19 listopada 1924], "Nadesłane", paragraf 2</ref>.
+W tym samym numerze jest też odpowiedź Cracovii: tego komentować nie będziemy ''"gdyż uwłaczałoby to godności klubu"''<ref>[http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/p_sportowy/1924/numer046/imagepages/image12.htm Przegląd Sportowy nr 46 z 19 listopada 1924], "Nadesłane", paragraf 2 (lub [[:Plik:Przegląd Sportowy 1924-11-19 foto 4.jpg|kopia]])</ref>.
+===Żydzi o Cracovii i innych krakowskich klubach sportowych===
+==== Henryk Vogler "Wyznanie mojżeszowe"====
+''Fragment wspomnień Henryka Voglera zawartych w książce [[Cracovia w literaturze#Henryk Vogler "Wyznanie mojżeszowe"|"Wyznanie mojżeszowe"]].''
+"Zrozumiałe, że wśród dzieciarni i młodzieży żydowskiej, a także — jeżeli szło o starszych — mniej lub bardziej lewicujących, „Cracovia" cieszyła się specjalną sympatią jako klub, który przyjmował w swoje szeregi każdego chętnego, bez żadnych ograniczeń wyznaniowych czy narodowościowych. [...]
+Inaczej rzecz przedstawiała się u jej wiecznej antagonistki [[Wisła Kraków|„Wisły"]]. Kiedy w czasie [[1933-06-11 Cracovia - Wisła Kraków 3:0|jednego z meczów]] tej drużyny sędzia Rosenfeld za poważne przewinienie wykluczył z gry znakomitego piłkarza „Wisły" Henryka Reymana (kapitana, później majora, a w końcu podpułkownika Wojsk Polskich) - ten odmówił opuszczenia boiska oświadczając, że żaden Żyd nie będzie mu rozkazywał. W rezultacie cała „Wisła" zeszła z placu gry i mecz nie został dokończony.
+Obok tych dwóch drużyn piłkarskich ważną rolę w krakowskim sporcie pełniły wówczas (nie licząc pomniejszych klubów [...] ) dwie inne. Były to drużyny żydowskie [[Jutrzenka Kraków|„Jutrzenka"]] i [[Makkabi Kraków|„Makkabi"]], między którymi trwały — nieco podobnie jak między tamtymi dwiema — głębokie animozje. Miały one społeczny, a nawet polityczny charakter, [...].
+Gracze „Wisły" nosili czerwone koszulki z pięcioramienną białą gwiazdą na piersi, co, oczywiście, nie miało niczego wspólnego z jakąkolwiek manifestacją programową czy, uchowaj Boże, ideową tej powstałej w [[1906]] roku drużyny, było tylko czystym, fantazyjnym pomysłem plastycznym. Natomiast [[Stroje Cracovii|biało-czerwone barwy „Cracovii"]] sugerowały wyraźnie deklarację narodową zespołu utworzonego [[Najstarsi w Krakowie|nieco wcześniej]] niż „Wisła", także jeszcze pod zaborem austriackim."
+==== Manuel Rympel "Słowo o Żydach krakowskich w okresie międzywojennym (1918-1939)"====
+''Fragment wspomnień Manuela Rympela zawartych w książce [[Książki o Cracovii#Książki nie tylko o Cracovii|"Kopiec wspomnień"]].''
+"Należy tu podkreślić, że demokratyczna Cracovia popierała Jutrzenkę, natomiast Makkabia<ref>Makkabi w języku hebrajskim jest słowem rodzaju żeńskiego, stąd taka, niestosowana w języku polskim, odmiana.</ref>  mimo, że była klubem żydowskim, była antagonistką Jutrzenki. Pikanteria tego polega jeszcze i na tym, że w atakach na Jutrzenkę sprzymierzała się Makkabia z katolicką Wisłą, stosującą do Żydów ''numerus nullus''."
 === Paragraf aryjski===
-[[Grafika:Wisła Kraków - faszystowskie pozdrowienie.jpg|thumb|Wisła Kraków, lata 30-te XX wieku]]
+[[Grafika:Wisła Kraków - faszystowskie pozdrowienie.jpg|thumb|300px|Wisła Kraków, lata 30-te XX wieku]]
+[[Grafika:Nowy_Dziennik_1937-01-25_25_2.png|thumb|200px|Cracovia klubem apolitycznym i awyznaniowym ([[Zwyczajne_Walne_Zgromadzenia_Cracovii#Cz.C5.82onkowie_Zarz.C4.85du_24_stycznia_1937_r.|informacja z walnego zgromadzenia KS Cracovia z dnia 24 stycznia 1937 r.]]), dziennik żydowski Nowy Dziennik nr. 25 z dn. 25 stycznia 1937 r.]]
+[[Grafika:Nowy_Dziennik_1938-02-24_55.png|thumb|200px|O antysemityźmie w sporcie krakowskim przed wybuchem II wojny światowej, dziennik żydowski Nowy Dziennik nr. 55 z dn. 24 lutego 1938 r.]]
 Lata 30-te XX wieku to okres narastającego faszyzmu w Europie. Hitlerowskie porządki znajdowały uznanie w wielu krajach. Także w Polsce wrosła aktywność środowisk endeckich wymierzona zwłaszcza w Żydów. Jednym z pierwszych postulatów było wprowadzenie zasady ''numerus clausus'' na polskich uczelniach czyli wprowadzeniu limitu liczby studentów pochodzenia żydowskiego. Wiązało się z tym ''getto ławkowe'' czyli zmuszanie żydowskich studentów do siadania tylko w wyznaczonych im miejscach. Aby osiągnąć ten cel bojówki wszechpolaków stosowały brutalne metody, studentów-Żydów i tych, którzy stawali w ich obronie bito pałkami i kastetami. Zdarzały się przypadki śmiertelne. Na Uniwersytecie Jagiellońskim ''numerus clausus'' wprowadzono od roku 1937/38 na wszystkich kierunkach. Limit dla Żydów wynosił 10% miejsc. Wymuszano bojkot ekonomiczny żydowskich sklepikarzy, a w kilku miastach doszło nawet do pogromów.  Żydzi, którzy nie wyemigrują ''"powinni być uważani za pasożytów i jako tacy ulec zabiegom eksterminacyjnym"'' głosiła nacjonalistyczna prasa.
 ''"Pomyśl tylko: spotykasz Żyda czy komunistę gdzieś w ciasnym miejscu. Walisz! Walisz żelazem prosto w zęby ..."'' pisano na ulotkach. W atmosferze przemocy przeciwstawianie się faszyzującym bojówkom wymagało sporej odwagi.
+W świecie piłki nożnej postulowano ''numerus nullus'' czyli całkowity zakaz dostępu dla Żydów. Przepis taki wprowadziły niektóre kluby sportowe. Statut [[Wisła Kraków|Wisły Kraków]] zabraniał przynależności nie-Polakom (''"Członkiem zwyczajnym może być każdy Polak, który ukończył 18 rok życia"'')<ref>Statut TS Wisła z roku 1921, artykuł IV p.10 [http://historiawisly.pl/wiki/images/0/05/STATUT_TS_WIS%C5%81A_1921.pdf]</ref><ref>A także: ''"Obowiązki członków (...) zachowywać się zawsze i wszędzie zgodnie z wymogami człowieka honorowego, dobrego Polaka i rzetelnego sportowca"'' - Statut TS Wisła z roku 1936, paragraf 20 [http://historiawisly.pl/wiki/images/8/8f/Statut_1936.pdf]</ref>. Na przełomie 1937 i 1938 [[Warta Poznań]] wystąpiła z żądaniem wprowadzenia ''paragrafu aryjskiego'' czyli wykluczenia z PZPN klubów, sędziów i piłkarzy nie-chrześcijan<ref>[http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/p_sportowy/1938/numer017/imagepages/image2.htm Przegląd Sportowy nr 17 z 28 lutego 1938], "15 godzin wśród obradujących piłkarzy", paragraf 13</ref>. Wniosek ten poparły [[Wisła Kraków]] i [[AKS Chorzów]]. W obronie praw Żydów (i innych mniejszości narodowych) wystąpiła Cracovia popierana przez [[Pogoń Lwów]] i [[ŁKS Łódź]]. Tych antysemickich przepisów, wobec sprzeciwu władz państwowych, nie uchwalono na zjeździe PZPN. Popierały je jednak władze Ligi. Na oporne kluby wywierano naciski. Cracovia nie podporządkowała się tym zaleceniom stąd jej kłopoty z sędziami. W sezonie [[1938]] nagminnie gwizdano przeciw Cracovii i dopuszczano brutalną grę przeciw jej zawodnikom, natomiast dyskwalifikowano Pasiaków gdy bezkarnie faulowani sami wymierzali sprawiedliwość. Najbardziej kuriozalnym punktem tej kampanii było unieważnienie wygranego przez Cracovię meczu u siebie z [[Polonia Warszawa|Polonią]] po tym jak sędzia złożył samokrytykę w prasie. Mecz nakazano powtórzyć  - to jedyny taki przypadek w historii polskiej piłki. Powtórzony mecz Cracovia przegrała zamiast trzeciego zajmując miejsce siódme.
-W świecie piłki nożnej postulowano ''numerus nullus'' czyli całkowity zakaz dostępu dla Żydów. Przepis taki wprowadziły niektóre kluby sportowe. Statut [[Wisła Kraków|Wisły Kraków]] zabraniał przynależności nie-Polakom. Na przełomie 1937 i 1938 [[Warta Poznań]] wystąpiła z żądaniem wprowadzenia ''paragrafu aryjskiego'' czyli wykluczenia z PZPN klubów, sędziów i piłkarzy nie-chrześcijan<ref>[http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/p_sportowy/1938/numer017/imagepages/image2.htm Przegląd Sportowy nr 17 z 28 lutego 1938], "15 godzin wśród obradujących piłkarzy", paragraf 13</ref>. Wniosek ten poparły [[Wisła Kraków]] i [[AKS Chorzów]]. W obronie praw Żydów (i innych mniejszości narodowych) wystąpiła Cracovia popierana przez [[Pogoń Lwów]] i [[ŁKS Łódź]]. Tych antysemickich przepisów, wobec sprzeciwu władz państwowych, nie uchwalono na zjeździe PZPN. Popierały je jednak władze Ligi. Na oporne kluby wywierano naciski. Cracovia nie podporządkowała się tym zaleceniom stąd jej kłopoty z sędziami. W sezonie [[1938]] nagminnie gwizdano przeciw Cracovii i dopuszczano brutalną grę przeciw jej zawodnikom, natomiast dyskwalifikowano Pasiaków gdy bezkarnie faulowani sami wymierzali sprawiedliwość. Najbardziej kuriozalnym punktem tej kampanii było unieważnienie wygranego przez Cracovię meczu u siebie z [[Polonia Warszawa|Polonią]] po tym jak sędzia złożył samokrytykę w prasie. Mecz nakazano powtórzyć  - to jedyny taki przypadek w historii polskiej piłki. Powtórzony mecz Cracovia przegrała zamiast trzeciego zajmując miejsce siódme.
 === Stosunek kibiców Cracovii do określenia "Żydzi" ===
-[[Grafika: Wisła Kraków - rasistowska vlepka.jpg|thumb|Vlepka sprzedawana w oficjalnym sklepiku Wisły Kraków]]
+[[Grafika:Wisła Kraków - rasistowska vlepka.jpg|thumb|Vlepka sprzedawana w oficjalnym sklepiku Wisły Kraków]]
 "Żydzi", "Żydki", "Icki" czy "pejsy" to spotykane dziś określenia kibiców Cracovii. Używają go - w charakterze wyzwiska - na ogół kibice konkurencyjnych krakowskich klubów. ''"Boją się nas żydowskie psy"'' głosił fragment pieśni umieszczonej na oficjalnej stronie [[Wisła Kraków|Wisły Kraków SSA]]. Wśród przynajmniej części kibiców Cracovii daje się zauważyć tendencję do akceptacji tego określenia.
-''Mówią na nas Żydzi''<BR>
+:''Mówią na nas Żydzi''
-''nikt tu tego sie nie wstydzi''<BR>
+:''nikt tego się nie wstydzi''
-''Bo naszego klubu''<BR>
+:''Bo naszego klubu''
-''jest piękna historia''<BR>
+:''jest piękna historia''
-To fragment innej [[pieśni|piosenki]] '"Cracovia" w wykonaniu Łysego. <BR>
+To fragment innej [[Piosenki o Cracovii|piosenki]] - "Cracovia" w wykonaniu Łysego.
+:''Możesz nazwać mnie Żydem,''
+:''Nie jest to dla mnie wstydem.''
+Napisał [[gtx]], poeta opiewający Cracovię.
 "[[Jude Gang]]" - właśnie tak postanowiły nazwać sie bojówki hooliganów Cracovii. Gwiazdę Dawida można spotkać na niektórych [[szaliki|szalikach]] czy [[graffiti]]. Nie wprost nawiązują do tego także inne hasła kibiców: "Naród Wybrany" (o kibicach Pasów) czy  "Ziemia Święta" (o stadionie).
-Z faktu przyswojenia sobie tego określenia, nie należy jednak wyciągać wniosków o nieznajomości własnej historii. Kibice Cracovii są świadomi, że Cracovia nie była żydowskim klubem. Używanie żydowskiej symboliki wynika bądź to ze "zgrywy" (jest żartem skierowanym w tych, którzy uważają to określenie za wyzwisko) bądź z dumy z postawy Cracovii w czasach szalejącego antysemityzmu.
+Z faktu przyswojenia sobie tego określenia, nie należy jednak wyciągać wniosków o nieznajomości własnej historii. Kibice Cracovii są świadomi, że Cracovia nie była żydowskim klubem. Używanie żydowskiej symboliki wynika z jednego z dwóch (lub obu) powodów:
+# Ze "zgrywy" - jest żartem skierowanym w tych, którzy uważają to określenie za obraźliwe. Jest to chęć pokazania "nas to nie obraża, to nie jest prawdziwe wyzwisko". To przekaz "nie znaleźliście nic naprawdę negatywnego w naszej historii, wiec wymyśliliście to". To przesłanie "my sobie z tego robimy żarty, a czy dotyczące Was wyzwiska też nie mają sensu i są Wam obojętne?".
+# Z dumy z postawy Cracovii w czasach szalejącego antysemityzmu. Kibice kierujący się tym powodem chcą pokazać, że to określenie powstało dlatego, że Cracovia była otwarta na Żydów w czasie gdy inni odmawiali im praw. To przesłanie "nazywacie nas Żydami dlatego, że zawsze zachowywaliśmy się w porządku w stosunku do nich, a Wy?".
@@ Linia 65: / Linia 108: @@
 [[Grafika:grafitti-85.jpg|600px]]<BR>
-[[grafitti]] na jednym z krakowskich osiedli
+[[graffiti]] na jednym z krakowskich osiedli
 [[Grafika:szalik-1.jpg|600px]]<BR>
 [[Szaliki|szalik]] kibiców Pasów
+[[Plik:2010-10-09 Cracovia - TSV by Ar 56.jpg|600px]]<BR>
+flaga Izraela [[2010-10-09 Cracovia - TSV 1860 Monachium 2:1|na meczu]] z [[TSV 1860 Monachium]]
 </CENTER>
+Należny tu zaznaczyć, że akceptacja żydowskiej symboliki przez kibiców Cracovii nie oznacza zgody dla kogokolwiek z zewnątrz by nazywać Żydami fanów Pasów. Warto przypomnieć kolejność: najpierw pojawiły się używane przez kibiców innych klubów jako wyzwiska określenia "Żydzi", "pejsy" itp, a dopiero reakcją na nie jest przyswojenie sobie ich przez sympatyków biało-czerwonych. Nie może to być zatem usprawiedliwieniem dla czyjegokolwiek antysemityzmu. Jeśli ktoś wypowiada obraźliwe słowa pod adresem Żydów to obraża Żydów, nie kibiców Cracovii.
+== Filmy ==
+listopada 2008 - [[2008-11-26 Cracovia - Wisła Kraków 0:0|178 derby Krakowa]].
+Po meczu piłkarze [[Wisła Kraków|Wisły Kraków]] zaintonowali i odśpiewali razem z kibicami swojego klubu antysemicką piosenkę, a po jej wykonaniu nagrodzili fanów oklaskami.
+{{#ev:youtube|025Eb11Vpqs}}
+* http://pl.youtube.com/watch?v=025Eb11Vpqs
 {{przypisy}}
-==Zobacz też==
+== Linki zewnętrzne ==
-* [[Najstarsi w Krakowie]]
+* [http://www.terazpasy.pl/index.php/cr_site/publicystyka/artykuly_teraz_pasy/white_star_czy_white_power Artykuł ''"White Star czy White Power!?"'' na TerazPasy.pl (październik 2006)]
-* [[Historia Cracovii (pierwsze lata)]]
-* [[Historia nazwy Cracovia]]
+== Zobacz też ==
-[[Kategoria: Cracovia]]
+*[[:Media: Manuel Rympel Słowo o sporcie wśród krakowskich Żydów.pdf|Manuel Rympel "Słowo o Żydach krakowskich w okresie międzywojennym (1918-1939)" - fragment o sporcie (PDF)]]
+* Prasa
+** [[:Plik:Tygodnik Sportowy 1922-05-26 foto 1.jpg|Antysemickie okrzyki na Cracovii w 1922]]
+** [[:Plik:Tygodnik Sportowy 1923-07-18 foto 01.jpg|Pozbawienie akredytacji za antysemickie teksty w 1923]]
+** [[:Plik:Tygodnik Sportowy 1924-10-15 foto 06.jpg|Antysemickie okrzyki na derbach w 1924]]
+** [[:Plik:Tygodnik Sportowy 1925-05-05 foto 3.jpg|Antysemickie okrzyki na derbach w 1925]]
+*[[Cracovia w literaturze]]
+*[[Książki o Cracovii]]
+*[[Szaliki antycracoviackie]]
+{{Historia}}
+[[Kategoria:Cracovia]]

Żydzi: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 17:14, 17 lut 2021

Spis treści

Kluby żydowskie w Krakowie

Cracovia - klub demokratyczny

Żydzi o Cracovii i innych krakowskich klubach sportowych

Henryk Vogler "Wyznanie mojżeszowe"

Manuel Rympel "Słowo o Żydach krakowskich w okresie międzywojennym (1918-1939)"

Paragraf aryjski

Stosunek kibiców Cracovii do określenia "Żydzi"

Filmy

Przypisy

Linki zewnętrzne

Zobacz też

Menu nawigacyjne

Żydzi: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 17:14, 17 lut 2021

Kluby żydowskie w Krakowie

Cracovia - klub demokratyczny

Żydzi o Cracovii i innych krakowskich klubach sportowych

Henryk Vogler "Wyznanie mojżeszowe"

Manuel Rympel "Słowo o Żydach krakowskich w okresie międzywojennym (1918-1939)"

Paragraf aryjski

Stosunek kibiców Cracovii do określenia "Żydzi"

Filmy

Przypisy

Linki zewnętrzne

Zobacz też

Menu nawigacyjne

Szukaj